‘De angstcaravaan sluimert steeds en doemt telkens op bij maatschappelijk uitdagingen’

‘Filip Dewinter dweilt met zijn boek ‘Omvolking’ als een echte handelsreiziger in angst Vlaanderen af om zijn angstinducerend betoog viraal te verspreiden. Net als de nazi’s in de jaren 1920′, schrijft Christophe Busch in de jongste editie van Sampol.

De angstkaravaan is back on tour! In een goed gedijende voedingsbodem van politieke, sociale en economische onzekerheid vinden de handelsreizigers in angst talloze nieuwe klanten. Ze vermarkten – zoals gewoonlijk – de dreigende ‘omvolking’ die ons staat te wachten. Met andere woorden, een zogenaamde politieke en academische elite heeft het intentionele plan om de witte-Europese bevolking gradueel, maar volledig te vervangen door ‘vreemde elementen’. U voelt het misschien niet, maar ziet het ongetwijfeld in de straten van onze grootsteden: ‘de witte genocide’ slaat alom toe. ‘Ons volk is stervende.’

Eén van zulke handelsreizigers is Filip Dewinter die met zijn nieuwe publicatie Omvolking: de grote vervanging het Vlaamse landschap (van volkscafé tot universiteit) afdweilt om zijn angstinducerend betoog viraal te verspreiden. Een betoog dat goed bekt, getest en geoptimaliseerd is binnen identitaire en extremistische bewegingen. Men gebruikt catchy woorden zoals ‘omvolking’, ‘volksdood’, ‘grote vervanging’, ‘witte genocide’ die steeds een emotioneel en dreigend geladen narratief omvatten. ‘Het volk’ degenereert en gaat ten onder is de centrale boodschap. Op een listige wijze hanteert men een taalkundige en visuele blokkendoos die inspeelt op de angsten en onzekerheden bij de mensen. ‘Massa-immigratie’, ‘omvolking’ en ‘ikeaplan’, het zijn slechts enkele van de communicatief goed doordachte en vermarkte versies van hun dreigingsbeeld.

Angstkaravaan is niet nieuw

Zo’n angstkaravaan is natuurlijk niet nieuw. Ze sluimert steeds en doemt telkens op bij maatschappelijk uitdagingen. En ja die complexe uitdagingen zijn er, laat daar alvast geen twijfel over bestaan. Complottheorieën en vijandsbeelden als antwoord op die uitdagingen zijn talrijk, maar hebben het laatste decennium dankzij sociale media en de pandemie gewoekerd in onze geesten. Dergelijke paranoia blijkt een constante binnen de rechts-extremistische scene (en ook enkele andere!). We kunnen in deze milieus dan ook spreken van een continuïteit in volkse en raciale degeneratie- en doemscenario’s.

De klassieke piramidale voorstellingen van een groeiend versus een afstervend volk worden weer van onder het stof gehaald.

De ondergang van het avondland is er al vele malen gepasseerd. Centraal daarbij staat ras, familie en volk als afbakende concepten. Men hanteert daarbij nog steeds dezelfde inhoudelijke en visuele frames uit een duister verleden. De klassieke piramidale voorstellingen van een groeiend versus een afstervend volk worden weer van onder het stof gehaald, de race horse theory nieuw leven ingeblazen, vanuit een Lebensborn-denken gewezen op de dalende geboortecijfers (van de eigen groep) en de ‘abortusproblematiek’, de ‘verloederde sexuele moraal’ (heteronormatief), de ‘raciale vermenging’, de ‘problematische’ vrouwenemancipatie, enzovoort. En hoe kan het ook anders, voor de echte harde kern van handelsreizigers in angst is het natuurlijk een joodse elite (Kalergi-plan) die deze zogenaamde rassenvermenging heeft gepland en georganiseerd.

(Lees verder onder het artikel.)

De succesvolle vermarkting van deze fascistische doemscenario’s en complottheorieën kent mede een opgang door nieuwe informatiesnelwegen die het sluipende gif distribueren en mainstreamen. Sociale media, de rechts-extremistische rockscene en hooliganisme lijken daarbij de ideale brandversnellers. Een veelzeggend voorbeeld daarvan is het lied Ode to a dying people (Ode aan een stervend volk) van de rechts-extremistische rockband RaHoWa (Racial Holy War) die je online snel kan terugvinden. Muziek verbindt mensen, angst zelfs nog veel meer.

Verwarring met nazi’s

De huidige handelsreiziger in angst – ‘(De)winter is coming’ – heeft zijn nieuw jasje deze zomer gehaald bij Renaud Camus, de Franse auteur van het boek Le grand remplacement (de grote vervanging) uit 2011. Zijn stelling is dat de oorspronkelijke bevolking van Europa in enkele generaties intentioneel zou worden vervangen door een nieuw volk, met een nieuwe cultuur en een nieuwe religie (Islam). Dewinter zijn boek Omvolking: de grote vervanging is dan eigenlijk ook een Nederlandstalige variant hierop. Hij baseert zich grotendeels op een interview met Camus dat deze zomer plaatsvond in zijn Franse Kasteel. Enkele filmpjes – met heel slechte geluidskwaliteit – staan op zijn Facebookaccount, wat aantoont dat Filip Dewinter toch een nog iets oudere generatie is dan de jongere generatie identitaire vrienden die hij heeft.

Het boek leest vlot, maar dat is volledig te danken aan het complete gebrek aan nuance, feitelijkheden, complexiteit en een bijzonder groot lettertype. Waarschijnlijk om ook bij de slechtziende bejaarde toch de nodige angst te kunnen induceren. Zoals het een goede complottheoreticus beaamt, wordt natuurlijk deze onfeitelijkheid tot deugd verheven.

Zoals het een goede complottheoreticus beaamt, wordt onfeitelijkheid tot deugd verheven.

In vraag en antwoord stellen Dewinter & Camus:

En die realiteit is niet een snelle sociaal-demografische verandering, maar wel een (milde?) vorm van genocide. Zo lezen we op de volgende pagina in zijn boek:

De zogenaamde ‘omvolking’ wordt in het boek omschreven als een misdaad tegen de mensheid (p. 87). Iets wat op zich verstaanbaar is, want geplande en georganiseerde omvolkingen hebben zich ook effectief voorgedaan in het recente verleden. Zowel tijdens het nationaalsocialisme, stalinisme en maoïsme (de drie totalitaire regimes volgens Arendt) zijn er duidelijk plannen gemaakt en uitvoering gegeven aan het omvolken van gehele gebieden tijdens hun bewind. Een proces dat technisch als etnische zuivering wordt omschreven. Voor de nazi’s betekende dit het koloniseren van de Oost-Europese gebieden gedurende de oorlogsjaren, aangestuurd door het hoofd van de SS, Heinrich Himmler, als Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums. Deze ‘drang naar de Oostelijke levensruimte’ werd dan ook in detail bevolen, uitgewerkt en uitgevoerd. Bergen aan archiefmateriaal tonen aan hoe de zuivering van die regio’s (via deportatie) aanhaakte aan het systeem van concentratiekampen en vernietigingscentra. Voor de nieuwe Duitse bevolking werkten de nazi’s in detail plannen, tentoonstellingen en maquettes uit om de nieuwe koloniale beschaving in het Oosten vorm te geven. Ook Camus en Dewinter verwijzen naar deze historische gebeurtenissen en maken de misplaatste vergelijking:

Kortom, volgens deze handelsreizigers in angst is de huidige ‘omvolking’ een gelijkaardige – maar milde? – genocide die zich vandaag volop voltrekt. Als experten en journalisten dan verwijzen naar de nazi-oorsprong van de term ‘omvolking’, reageren ze door te stellen dat deze oorsprong klopt en dat het net hun doelstelling is om zo’n nazi-achtige omvolking (witte genocide) te verhinderen. Hiermee verwarren ze menig journalist en lezer. Het is immers een listig trucje om maar de helft van het verhaal te vertellen met als bedoeling om mensen op het verkeerde spoor te zetten.

(Lees verder onder het artikel.)

Essentieel is immers te begrijpen dat de nazi’s vanaf jaren 1920 ook handelsreizigers in angst waren. Vanaf het ontstaan van het nationaalsocialisme verspreidde men gelijkaardige dreigingsnarratieven dat Duitsland leegliep van (raciaal waardevolle) echte Duitsers, dat hun eigen bevolkingsaantal acuut daalde en dat daartegenover er een bijzonder grote instroom van ‘vreemde elementen’ het land gradueel overnam. ‘Überfremdung’, ‘Volkstod‘ en ‘Umvolkung‘ waren toen de angstverhalen die ze massaal verspreiden. Duitsland moest zich enerzijds beschermen tegen deze ingebeelde dreiging tot omvolking en anderzijds zou men later zijn zogenaamde ‘recht’ opeisen op koloniale expansie van Duitse levensruimte in het Oosten en dus deze gebieden zelf te omvolking. Het aanwakkeren van angst voor omvolking van de eigen groep verschoof naar een beleid tot omvolking van de andere groep.

In de jaren 1920 verspreidden de nazi’s gelijkaardige dreigingsnarratieven dat Duitsland leegliep van (raciaal waardevolle) echte Duitsers.

Een dreigende omvolking als (milde) witte genocide

Het verhaal van Camus en consorten is wat we binnen terrorismestudies een crisisnarratief noemen. Het is een toxische binaire framing (wij versus zij) van een maatschappelijke uitdaging waaraan een acute noodzaak tot handelen wordt aan gekoppeld. Hun oplossingen zijn zelden uitvoerbaar en komen neer op migratiestop, remigratie tot zelfs onomwonden deportatie. Daniel Koehler, de directeur van the German Institute on Radicalization and Deradicalization Studies (GIRDS) noemt deze combinatie (gedepluraliseerde toxische framing + acute oproep tot handelen) een tijdbom onder onze samenleving. Het is een angstmechnamisme dat individuen en zelfs groepen aanzet tot extreem denken en helaas zelfs ook extreem handelen. Immers, menselijk gedrag baseert zich niet op wat waar en feitelijk is, maar wel op wat mensen denken dat waar is.

Het leidde ertoe dat in Christchurch, El Paso, Buffalo, Halle, Oslo en Utøya er tientallen mensen werden vermoord door lone actors die allemaal in hun manifesten verwezen naar dit toxische denk- en handelingskader. Een van deze geweldplegers noemde zijn manifest zelfs The great replacement. Als zo’n extreem denken, dankzij de huidige angstkaravanen, nog meer verspreid raakt in de geesten van de burgers, dan moeten we niet verwonderd zijn dat nieuwe vormen van extreem en gewelddadig handelen zullen opduiken. Opnieuw, mensen handelen niet naar wat waar is, maar wel op wat ze denken dat waar is.

Hoog tijd dus om deze handelaars in angst hun schadelijke frames tegen te spreken en het brede publiek te informeren dat we de complexe uitdagingen (h)erkennen en dat daar ook oplossingen voor bestaan. Oplossingen die geen angst noodzaken, maar wel nuance, daadkracht en verantwoordelijkheidszin.

Christophe Busch is directeur van het Hannah Arendt Instituut.