‘Dat uitgerekend Vlaams-nationalist Bourgeois het Vlaams erfgoed liet verkommeren, is behoorlijk ironisch of cynisch’

‘Mag je van de overheid verwachten dat ze het goede voorbeeld geeft van goede zorg voor monumenten?’ vraagt Bart Caron van Groen zich af.

Het Vlaamse onroerend erfgoed bij het grote publiek geliefder maken. Dat beloofde minister Geert Bourgeois (N-VA) toen hij Herita liet oprichten. Hij haalde zijn mosterd bij de Britse National Trust. Dat was behoorlijk ambitieus want het Britse instituut telt 4 miljoen betalende leden, die jaarlijks 205 miljoen pond (239 miljoen euro) bijeenbrengen. Het is een onafhankelijke, private organisatie, geen overheid. Ze beheren honderden monumenten en parken, en hebben talloze vrijwilligers.

Dat is nogal wat anders dan de schamele resultaten die Herita kan voorleggen, de Vlaamse versie van die National Trust, de droom van erfgoedminister Bourgeois. Bourgeois maakte fundamentele denkfouten en liet een onbekwame leiding aanmodderen.

Engagement voor erfgoed dicteer je niet van bovenaf

Bourgeois vergat dat zo’n organisatie bottom-up moet groeien, door vrijwilligers en verenigingen van onderuit opgebouwd en gedragen. Een supportersclub oprichten voor het erfgoed, dat kan een overheid niet. Je mag er nog zoveel marketeers voor betalen, de liefde voor het erfgoed kan je zo niet opdringen. Het moet uit de samenleving komen. Zoals bij Natuurpunt die 100.000 betalende leden heeft – dat is pas een draagvlak – en die voor het natuurbehoud oneindig meer betekent dan alle overheidsdiensten bij elkaar. Herita schafte het betalende lidmaatschap af wegens groot succes (sic) en verving het door een floppende gratis formule.

Je kan niet vooruit zonder erfgoedverenigingen – er zijn er in Vlaanderen honderden zoals bijv. Watererfgoed Vlaanderen, Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie, Molenmuseum – Centrum voor Molinologie, Adbij van Park in Leuven enzovoort. Die werden door Herita als ballast beschouwd. Nochtans was het Forum voor erfgoedverenigingen één van de drie pijlers van de fusieorganisatie Herita. De werking werd vakkundig de nek omgewrongen. Hetzelfde is gebeurd met de lokale comités van de Open Monumentendag. Overbodig, wegens kwaliteit en engagement? Nee, liever kwijt dan rijk. Wat dacht Herita eigenlijk? Dat een draagvlak overbodig is?

Ondertussen werden de sites, de kastelen en de monumenten verwaarloosd. Akkoord, Herita moest zorgen voor ‘moeilijke’ Vlaamse kastelen en monumenten, een vergiftigd cadeau van de Vlaamse regering. Herita kon dat duidelijk niet aan, maar heeft dat ook nooit gesignaleerd. Nee, het liet liever daken lekken en muren afbrokkelen. Nochtans, Erfgoed Vlaanderen, die andere pijler van de fusie, toonde voor de fusie dat het wel kon. Mag je van een door de overheid opgerichte organisatie verwachten dat ze een modelvoorbeeld is van goede zorg voor en ontsluiting van monumenten? Ja toch?

Samen met de interne problemen – in 3 jaar 53 ontslagen of vertrokken personeelsleden op 30 voltijds equivalenten – is alle erfgoedexpertise weggestuurd. “Overbodig”. En tegelijk vrolijk toeteren dat er wordt ingezet op publiekswerking, educatie, interpretatie en ontsluiting terwijl er op het terrein weinig of niks gebeurde. Hoeveel schone schijn kan de Vlaamse regering verkopen?

Bouwstenen voor een nieuw erfgoedbeleid

Dat uitgerekend de Vlaams-nationalist Geert Bourgeois het Vlaams erfgoed liet verkommeren, is behoorlijk ironisch of cynisch. Nochtans liggen de oplossingen voor de hand. Geachte minister-president, herwaardeer de erfgoedverenigingen, de gemeenten en de lokale comités. Luister naar ze en laat ze een overkoepelde organisatie aansturen. Bouw de beschermde sites die de overheid zelf beheert uit tot modellen voor erfgoedzorg en -ontsluiting. Stel een actieplan op om de verloedering van sites te stoppen en maximaal terug open te stellen voor het publiek. Bouw expertise uit inzake publiekswerking, educatie en ontsluiting en stel die ter beschikking. Neem het initiatief om alle stakeholders samen te roepen om een nieuwe start ten nemen. En tenslotte, betrek vrijwilligers en eigenaars opnieuw. Zij zijn best bereid hun beste beentje voor te zetten. Want fierheid over ons erfgoed is geen Brits exclusief.

Bart Caron, Vlaams parlementslid voor Groen en voorzitter van de commissie Cultuur in het Vlaams Parlement