Hoe omstreden Milo Rau het NTGent internationaal op de kaart zette

Sinds 2018 was de Zwitser Milo Rau artistiek leider van NTGent. Hij zette het stadstheater internationaal op de kaart maar liet lokaal kansen liggen. Zijn rigoureuze aanpak oogstte ook kritiek. Een terugblik naar aanleiding van zijn vertrek naar de Wiener Festwochen.

‘Ik heb twee dochtertjes. Als ze me vragen waarom ik alweer weg moet, dan zeg ik ze dat ik de wereld probeer te verbeteren. Dat klinkt pathetisch, maar het niet proberen is geen optie.’ Dat zegt Milo Rau (°1977) in mei 2015 tegen Knack. De regisseur die als kind met zijn ouders vaker naar betogingen ging dan naar het theater is op dat moment volop naam en faam aan het maken in Europa.

Van Pussy Riot naar Dutroux

In 2007 richt hij zijn collectief IIPM oftewel ‘International Institute of Political Murder’ op. Met zijn ploeg stort hij zich op theater- en filmprojecten die de actualiteit kritisch bevragen. Zo ensceneert hij in The Moskow Trials (2014) het proces tegen de vrouwen van de band Pussy Riot omdat hij oordeelt dat de ze geen correct proces kregen. Door de voorstelling is hij niet langer welkom in Rusland. In mei 2015 toonde hij in België The Dark Ages, een voorstelling over de oorlogen in Oost-Europa. Het stuk is deel van zijn Europa-trilogie.

Zo werkt Rau zich in het vizier van onder meer NTGent. Maar hij komt pas echt in beeld wanneer hij in 2016, op verzoek van het Gentse kunstencentrum CAMPO, Five Easy Pieces maakt. In dat stuk ensceneert hij de affaire-Dutroux. Hij doet dat met een volwassen acteur en zeven kinderen – wie dit leest, fronst de wenkbrauwen. Maar behalve vurig activist is Rau ook een warme, speelse, empathische regisseur die er wonderwel in slaagt om van Five Easy Pieces ontroerend, sereen én niet van humor gespeend theater te maken.

‘Hebt u gevochten voor IS?’

NTGent merkt dat ook en vraagt Rau om in 2018 de fakkel over te nemen van Johan Simons. Zijn aantreden zorgt voor vuurwerk in de media. Rau’s eerste voorstelling bij NTGent zal Lam Gods heten. Hij wil het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck als uitgangspunt nemen om een voorstelling te maken voor en met Gentenaars die voor hun geloof strijden. Rau doet in maart 2018 alvast een castingoproep. Daarin staat letterlijk: ‘U vecht voor uw overtuigingen? Voor God? Draagt u graag uw overtuigingen uit? U hebt gevochten voor IS, of bent strijdvaardig voor andere religies?’ Het land staat in rep en roer. Rau is niet rouwig om alle media-aandacht.

Ook in het huis zelf maakt Rau schoon schip. Hij ontslaat de vaste spelerskern. Onder hen kleppers als Els Dottermans en Bert Luppes. Tegelijk publiceert hij op 1 mei 2018 zijn beruchte Manifest van Gent. De eerste regel luidt: ‘Het gaat er niet alleen meer om de wereld voor te stellen, het gaat erom die wereld te veranderen. Doel is niet om de realiteit voor te stellen, maar om de voorstelling zelf reëel te maken.’ De tiende regel is evengoed glashelder: ‘Elke productie moet op minstens tien plaatsen in minstens drie landen worden vertoond. Geen enkele productie mag het repertoire van NTGent verlaten vooraleer dit aantal is bereikt.’

Wereld verbeterend en taboedoorbrekend theater

Dat manifest valt niet in goede aarde. Maar de morrende stemmen houden zich gedeisd en geven Rau het voordeel van de twijfel. Met zijn ‘wereld verbeterende’ focus gééft Rau zijn huis vleugels en maakt hij indrukwekkend, taboedoorbrekend theater mogelijk. De Black-Yellow-Red Trilogy van Luk Perceval, bijvoorbeeld, zijn drie indrukwekkende voorstellingen over de lelijkste wonden in de geschiedenis van België: het kolonialisme, de collaboratie en het extremisme dat tot de aanslagen van 22 maart 2016 leidde. Rau zelf waagt zich met zijn ‘Trilogie van het private leven’ op zijn beurt aan taboes zoals familiedrama’s – waarvoor hij het gezin van Filip Peeters en An Miller op de scène zet – en rouw.

Maar die wereldse en geëngageerde blik kijkt te weinig naar Gent. In het voorjaar van 2022 schrijven Luk Perceval, Bert Luppes en Oscar Van Rompay een vlammende open brief, getiteld ‘Manifesto 2.0’. Daarin hekelen ze onder meer dat de uithuizigheid van Rau het huis geen goed doet. Intern worden de plooien gladgestreken maar de olifant in de kamer was benoemd. De flamboyante en hyperambitieuze regisseur Rau zet ‘zijn’ stadstheater weliswaar internationaal op de kaart, maar daardoor is hij vaak niet in huis en in Gent.

Op naar een Festival van de Toekomst

Antigone in de Amazone wordt het laatste stuk dat Rau maakt als artistiek leider van NTGent. Met die voorstelling wil hij het lot van de bewoners van het Amazonewoud aankaarten. Daarvoor trekt hij met zijn ploeg naar Brazilië en werkt hij samen met lokale acteurs. De productie typeert de NTGent-leider: hij zet het theater ten dienste van brandhaarden in de wereld.

Het is niet verwonderlijk dat Rau nu verkast naar de Wiener Festwochen. Dat is een van de belangrijkste festivals – wereldwijd – voor performance, theater en muziek. ‘Zoals we van het NTGent een Stadstheater van de Toekomst hebben gemaakt, een open huis tussen traditie en experiment, zo moet het Festival van Wenen het Festival van de Toekomst worden’, vindt Rau. Een intendant moet de wereld rondreizen, zoekend naar straffe festivalvoorstellingen. Daar is Rau alvast een kei in.