Jonas Geirnaert: ‘Hoe kan het dat er zo veel mensen zo negatief over de politiek denken?’

Het is bijna twintig jaar geleden dat televisiemaker Jonas Geirnaert Vlaanderen én Cannes veroverde met zijn animatiefilm Flatlife. Sindsdien zijn er haast alleen maar nog grotere successen gevolgd. ‘Ik ben wel wat een zondagskind.’

Jonas Geirnaert is overal. Of meer precies: Geirnaert zat dit voorjaar in een bovengemiddeld aantal televisieprogramma’s van ook nog eens bovengemiddelde kwaliteit. Hij is te zien in F*** you very very much, nam deel aan de tweede reeks van Over de oceaan en vergezelde samen met vlogger Bockie De Repper tekenaar Jeroom naar Canada om in Boris de assen uit te strooien van Jerooms broer die 25 jaar geleden overleden was. Vooral dat even geestige als ontroerende reisprogramma raakte bij heel veel kijkers een snaartje, en werd onverwacht misschien wel de televisiehit van het voorjaar.

Jonas Geirnaert: In het begin bleef Boris wat onder de radar, we hadden niet verwacht dat er op het eind zo veel mensen zouden kijken. Tijdens het maken voelden we allemaal heel hard het potentieel van het programma – ik denk dat we mogen zeggen dat we iets unieks hebben gemaakt – maar dan moest natuurlijk nog blijken of we het konden waarmaken. Voor we naar Canada vertrokken, hadden we een klein testje gedaan. We zijn met ons drieën oesters gaan jagen in Zeeland, en tijdens de rit daarnaartoe sneden we eigenlijk al meteen de zwaarst denkbare onderwerpen aan. Dat voelde goed: de humor viel na zo’n diepe gesprekken niet uit de toon. Het marcheerde wel.

Bart De Pauw heeft eigenhandig zijn tweede, derde én vierde kans verkwanseld.

Het bleef natuurlijk wel een vreemd opzet: zeker in het begin is jullie ongemak duidelijk merkbaar.

Geirnaert: De eerste keer dat Jeroom die urn bovenhaalt, is heel duidelijk te zien dat wij niet goed weten hoe we moeten reageren. Ik werd heel stil, Bockie begon ontzettend veel vragen te stellen. Bockie en ik kenden elkaar op dat moment ook nauwelijks. Ik vond het niet erg dat die knulligheid in beeld kwam. Plots werd het allemaal wel heel tastbaar. En beetje bij beetje werd dat minder raar.

Heeft Boris u – net als Jeroom – doen nadenken over de mensen om u heen en over waar u vandaan komt?

Geirnaert: Natuurlijk, maar ik ben wel wat een zondagskind. Bockie, Jeroom en bij uitbreiding ook Élodie (Ouédraogo, de vriendin van Jeroom, nvdr) hebben allemaal in hun familie al heftige klappen te incasseren gekregen. Mijn ouders, mijn broer en ik zijn gespaard gebleven van dat soort rampspoed. Aan moederskant zijn wij een paar dichte familieleden te vroeg verloren, maar die tegenslagen zijn tot nu toe altijd net buiten de muren van ons gezin gebleven.

De harde, nihilistische humor van Jeroom komt deels uit dat trauma van het verlies van zijn broer. Bent u ook op zo’n manier nog eens naar uw eigen werk gaan kijken?

Geirnaert: Het klopt wel dat de dood van Boris Jeroom als cartoonist gevormd heeft. Ik herinner mij ook heel goed een animatiefilmpje dat ik tijdens mijn opleiding heb gezien: Billy’s Balloon van Don Hertzfeldt. Het duurt niet lang en is erg rudimentair getekend. Eerst is een baby te zien die een rode ballon vasthoudt. Na zo’n dertig seconden krijgt die baby een enorme mep van die ballon, en nadien zie je alleen nog andere baby’s die ook afgeranseld worden door ballonnen. Dat is het. Het is zodanig cru dat ik er alleen maar heel hard om kon lachen. Mij is bijgebleven dat Hertzfeldt dat maakte na een zware relatiebreuk waarbij hij gedumpt was. Ik ben ook aan Kabouter Wesley beginnen tekenen uit ambetantigheid over problemen met een lief. Zo zijn er misschien nog wel een paar lijnen te trekken in mijn werk.

Hadden jullie Boris tien jaar geleden kunnen maken, denkt u?

Geirnaert: In alle eerlijkheid: nee. De reeks had zeker een andere toon gehad, ik denk dat we sneller en vaker in humor zouden zijn gevlucht. Het is niet toevallig dat Jeroom dit nu doet: hij heeft al zo veel bereikt als tekenaar, humorist en televisiemaker dat hij niet meer altijd hoeft te bewijzen hoe geestig hij is. Hij heeft meer ruimte dan de Jeroom van tien of vijftien jaar geleden om het ook over andere onderwerpen te hebben. Ik maakte in het begin ook alleen pure comedy. Het is deel van volwassen worden dat dat niet meer altijd hoeft, zeker?

Zou u graag nog eens zo’n echte comedyreeks maken, zoals die met Neveneffecten?

Geirnaert: Sowieso, ja. Maar wij zouden natuurlijk ook iets anders maken dan twintig jaar geleden. We zijn nu allemaal veertigers, en dan moet je toch wat voorzichtiger worden met onnozelheden zoals pruiken opzetten. Dat kan snel cringe worden. De onstuimigheid om zomaar dingen te doen en pas achteraf te zien of ze werken, is er ook wat uit gegaan met de jaren. Soms zit ik nu tijdens een eerste brainstorm over een project alles al uitgebreid te overdenken, dingen waarbij ik vroeger geen seconde zou hebben stil gestaan. Daarmee heb ik mezelf ook al een paar keer veel ellende bespaard. (lacht)

Iets wat u tien jaar geleden volgens mij nooit zou hebben gedaan: deelnemen aan Over de oceaan.

Geirnaert: Klopt. (lacht) Ik herinner me nog toen ze bij Woestijnvis vertelden dat ze aan een reeks werkten met zes BV’s op een boot. Ik dacht: waarom moeten wij in godsnaam zo’n realityreeks van dertien in een dozijn maken? Ik had nooit meegedaan als ze me voor de eerste reeks hadden gevraagd, maar ik was natuurlijk helemaal mis. Dat was mooie, slow televisie. Ik was fan van die eerste reeks, dus toen ze me vroegen heb ik alleen getwijfeld omdat Julie (Mahieu, Geirnaerts vriendin, nvdr) in die periode ook zwanger was. Koen Warlop, de regisseur van Over de oceaan werkte ook mee aan Boris. Hij mikt helemaal niet op conflict in beeld, en script ook nauwelijks iets op voorhand. De mooiste dingen ontstaan vaak vanzelf. Ik wist dat ik op de boot over onderwerpen zou moeten praten waarbij ik me anders misschien niet comfortabel voelde. Maar ik wist ook dat ik in goede handen was.

‘Ik verdien heel veel geld. En daar worstel ik hard mee’, was de kop boven het vorige interview dat u aan Knack gaf, in 2017. Bent u daar ondertussen al aan gewend geraakt?

Geirnaert: Ik heb ermee leren omgaan. Ik verdien veel meer geld dan ik nodig heb om gelukkig te zijn. Maar ik heb ontdekt dat er daardoor ook leuke dingen zijn die ik vroeger niet kon doen. Elk jaar geven wij een grote som aan een ontwikkelingsproject in Bolivia. En we kijken of we met Bos+ een bos kunnen kopen. Dat zal geen investering zijn die veel geld opbrengt, maar het is wel iets dat ik belangrijk vind. Dat heeft mij rustiger gemaakt, want ik had ook weinig zin om minder te verdienen dan mensen die hetzelfde of misschien zelfs minder werk doen. Ik heb een loonsverhoging ook nog nooit geweigerd. Hoewel er in onze sector natuurlijk altijd mensen zijn die nog veel meer verdienen dan ik.

Om een idee te krijgen: verdient u ietsjes minder of veel minder dan Niels Destadsbader?

Geirnaert: Hij verdient gelukkig nog véél meer. (lacht)

Journalisten stellen u zulke vragen omdat u te boek staat als een linkse, geëngageerde televisiemaker. Alleen hebt u eigenlijk nog nooit een programma gemaakt dat diep duikt in de politieke actualiteit.

Geirnaert: Dat klopt. Er zit natuurlijk iets van in De Ideale Wereld, en ik werk mee aan Het Gat van de Wereld, de satirische rubriek van Humo. Ik heb de politiek wat opzij laten liggen, omdat ik er ook alleen maar droevig van word. Ik denk dat ik zo’n vijftien jaar geleden voor mezelf al de knop heb omgedraaid, toen de N-VA voor het eerst verkiezingssuccessen begon te boeken. Die partij doet dat door bevolkingsgroepen te culpabiliseren en er een schrikbeeld over op te hangen: of het nu luie Walen of vluchtelingen zijn. Ik zal de N-VA nooit op één lijn zetten met het Vlaams Belang, maar de verrechtsing is al veel langer bezig in Vlaanderen en eigenlijk ook in de rest van Europa. Ik heb dat ondertussen allemaal wat losgelaten, ik kan mij er niet over blijven opwinden.

Het wordt er ook niet beter op. De opkomst van het Vlaams Belang, alle frustraties over de regering- De Croo, de klimaatcrisis: het zorgt voor een crisissfeer vandaag.

Geirnaert: Het wantrouwen in de politiek is stilaan beangstigend. Hoe kan het dat er zo veel mensen zo negatief over de politiek denken? Dat staat echt niet meer in verhouding tot de werkelijkheid. Mensen strooien met clichés als ‘zakkenvullers’, als zouden politici allemaal alleen aan zichzelf denken. Dat is natuurlijk niet zo. Zeker op het lokale niveau zitten heel veel politici die gewoon hun best proberen te doen. Het is aan het ontsporen: in Frankrijk worden nu zelfs gemeentehuizen en burgemeesters aangevallen. Dat is nooit eerder gezien in onze contreien.

Ik zit daarover rond het kampvuur met vrienden weleens na te denken, en ons politiek systeem is natuurlijk ook hopeloos verouderd. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de hele samenleving getransformeerd, maar net als honderd jaar geleden wordt ons om de zoveel jaar gevraagd in een kotje een bolletje te kleuren waarna in een houten, halve cirkel de verkozen politici over alle wetten mogen stemmen. Ze voelen geen enkele druk van buitenaf om te moderniseren. Ik weet wel dat er vaak wordt gediscussieerd over manieren om burgers meer inspraak te geven, maar het blijft altijd bij denkoefeningen. Waarom mogen we niet stemmen over thema’s in plaats van personen? Mensen kiezen een politicus voor soms wel heel bedenkelijke redenen: hij of zij ziet er betrouwbaar uit, dat is het vaak. Laten we in de plaats daarvan – zoals in stemtests – op verkiezingsdag over een heel aantal stellingen onze mening geven. Dat zou een representatiever beeld opleveren dan de schoonheidswedstrijd die we vandaag organiseren.

België

België

Wat kunnen we leren van de burgerpanels in Ierland? ‘De politiek kan ze niet negeren’

Sleutelen aan de democratie is natuurlijk heel ingewikkeld: ik zie niet goed in hoe dat voorstel in de praktijk kan werken. Veel buitenlandse voorbeelden zijn er ook niet.

Geirnaert: Ik weet het, ik heb ook geen pasklaar antwoord. We zullen toch iets moeten bedenken om uit de impasse te raken. Vandaag zien politici vooral een oplossing in elkaar steeds harder bekampen. Media, en zeker ook sociale media als TikTok, zetten hen daar misschien zelfs toe aan. De nuance gaat volledig verloren. Willen wij hier straks ook sneercampagnes zoals in de Verenigde Staten? Of als bizonman verklede mannen die het parlement bestormen? Ik hoop dat we dat kunnen vermijden.

Is dat ook volwassen worden? U was altijd een sympathisant van de radicaal-linkse PVDA. U stond zelfs een keer op een lijst van die partij, lang voor ze mainstream werd en nog niet had gebroken met haar verleden.

Geirnaert: Ik heb vandaag nog meer sympathie voor die partij dan toen, maar ik zal nooit meer zoals in 2004 op een lijst gaan staan. Tijdens mijn studententijd was ik naar hun kantoor in Gent gegaan. Ik was geïnteresseerd in het socialisme, maar de folders die ze me meegaven leken gedrukt te zijn in de negentiende eeuw. De kapitalist met de hoge hoed stond daar schouder aan schouder getekend met de clerus.

En dat sprak u toen wel aan?

Geirnaert: De PVDA is de enige partij die fundamentele vragen blijft stellen over de manier waarop onze economie georganiseerd is. We kunnen wel wat maatschappelijke correcties doorvoeren op dat systeem, maar in de grond moedigen we nog altijd ongelijkheid en winstmaximalisatie aan. Ik kan er echt niet bij dat België zo’n welvarend land is en dat er tegelijk zo’n schrijnende armoede bestaat in al onze steden. Ik ben heel blij dat de PVDA door de jaren heen veranderd is en dat er eindelijk ook naar die partij wordt geluisterd.

Ik herinner mij een interview van VRT-journalist Ivan De Vadder met de toenmalige PVDA-voorzitter Peter Mertens. Zijn tweede vraag ging al over Stalin en Mao. Dat is niet ernstig. Niemand hoeft mij de onverdedigbare gruwelen nog eens te beschrijven die in naam van het socialisme zijn gepleegd, maar de PVDA verdient beter dan op zo’n manier te worden weggezet. De partij is soms nog wat pamflettair en kort door bocht, maar in se hebben ze heel goede ideeën. Ik zie Raoul Hedebouw ook gewoon graag bezig: zijn bevlogenheid en kwaadheid zijn oprecht.

PVDA’ers hebben er ook wel een handje van om andere politici af te schilderen als zakkenvullers.

Geirnaert: Het schandaal over de pensioenbonussen was ook iets serieus, hè. Politici die een veelvoud verdienen van gewone mensen zijn de facto ook geen echte volksvertegenwoordigers meer. Zelfs politici met goede bedoelingen weten niet wat het is om elke maand niet genoeg geld te hebben voor de energiefactuur. Het is goed dat een partij daarop wijst.

Binnenkort gaat u een fictiereeks regisseren die door Pedro Elias en Evelien Broekaert geschreven is. Dat is wéér iets dat u nog nooit eerder deed.

Geirnaert: Bij Woestijnvis wisten ze dat ik ambities heb als regisseur, en hebben ze me daarvoor gevraagd. Tijdens het maken van De Dag is het mij voor het eerst opgevallen dat een regisseur echt het verschil maakt tussen een ijzersterke reeks en een televisionele miskleun. Het is weer een heel andere manier om over een verhaal na te denken, en ik heb ook al samen met Pedro en Evelien aan de verhaallijnen en de personages mogen werken. Het wordt een roadtrip van twee zussen die elkaar acht jaar niet hebben gezien en met een auto naar Zuid-Spanje rijden. How to kill your sister is de werktitel, die het waarschijnlijk ook definitief wordt. Ik hoop dat mijn beginnersfouten als regisseur niet al te zichtbaar zijn in het eindproduct. (lacht)

U werkte vroeger voor De Ideale Wereld. Toen actrice Sarah Vandeursen die redactie verliet, was ze nogal hard voor het programma en vooral voor de mannelijke sfeer die er heerste. Zoals schooljuffrouwen mannen vaak het gevoel geven dat ze niet veel weten van kinderen opvoeden, kreeg zij het gevoel dat vrouwen niets van humor begrijpen. Herkende u zich in dat beeld?

Geirnaert: Ik vond het heel erg jammer om te horen dat Sarah zich zo heeft gevoeld. Ik heb er ook nadien lang met haar over gebabbeld. In alle eerlijkheid heb ik nooit het gevoel gehad dat daar een toxische, mannelijke sfeer hing waar de seksistische grappen heen en weer vlogen. Het was wel een héél mannelijke redactie, hoewel daar ondertussen gelukkig ook al een inhaalbeweging is gemaakt. Dat programma werkt vooral aan een verschroeiend tempo. Er zijn al mannen én vrouwen in het raderwerk vermalen. De druk was enorm, en er was ook niet echt de ruimte om je weg te zoeken en iets te proberen dat misschien mislukte. Zeker in de beginjaren was er geen tijd voor de vraag hoe het personeel zich op de vloer precies voelde, hopelijk is daar vandaag meer aandacht voor. Pas op, het was een heerlijk programma om voor te werken, maar het kon ook heel ongenadig zijn. Ik kan me voorstellen dat voor iemand die zich als vrouw ook nog eens overduidelijk in de minderheid voelt dat zwaar binnenkomt.

Dit voorjaar kwam N-VA-voorzitter Bart De Wever nog eens terug op de zaak van Bart De Pauw, met wie u jarenlang heel nauw samenwerkte. Hij vindt dat er meer begrip is voor Syrië-strijders dan voor De Pauw. Syrië-strijders gunnen we een tweede kans, De Pauw blijkbaar niet. Wat vond u daarvan?

Geirnaert: Als Bart de zaak anders had aangepakt, was hij al jarenlang weer op televisie te zien. Daar ben ik van overtuigd. Hij heeft ongeziene schade berokkend door op geen enkel moment blijk te geven van oprecht schuldinzicht. Zo heeft hij eigenhandig zijn tweede, derde én vierde kans verkwanseld. Ik wil verder niet meer veel over die zaak zeggen. Ik raad iedereen aan om te kijken naar Het proces dat niemand wou – zeker mensen die nog altijd twijfelen aan de verantwoordelijkheid van Bart. Want ik ken niemand die na die documentairereeks nog twijfelt.