Danielle Dierckx (De Roma) over cultuurjaar: ‘We mogen politiek niet alleen aan de politici overlaten’

2023 was de twintigste verjaardag van de vernieuwde Roma in Borgerhout. Directrice Danielle Dierckx blikt terug op haar culturele hoogtepunten van het jaar. ‘Er zouden meer Tutti Fratelli’s moeten zijn.’

‘Geef een naam aan ieder jaar’, zong Spinvis ooit. Dan is ‘wederkeer’ misschien wel de juiste naam voor 2023, ook voor Danielle Dierckx en De Roma. Zes jaar is ze nu directrice van de volksschouwburg in Borgerhout en dat waren best woelige jaren. Tijdens de pandemie zat ze soms met haar laptop te werken op het podium, opdat er toch iemand op de scène zou staan. ‘Tegen iedereen moesten we zeggen: spui geen nieuwe ideeën alsjeblieft, we kunnen ze toch niet uitvoeren. Op den duur was het zo erg dat we voor onze medewerkers en vrijwilligers een online fotoquiz moesten organiseren: “Herken je De Roma nog?”’

In 2023 keerden zij en het publiek massaal terug naar de Turnhoutsebaan. Er werd dit jaar weer wild gedanst en gezongen in Borgerhout, zonder mondmaskers of beperkingen. ‘Het was niet gemakkelijk om 2023 samen te vatten in tien culturele hoogtepunten’, zegt Dierckx. ‘De lijst had veel langer moeten zijn.’

1 Long Day’s Journey into Night van Theater Zuidpool

Danielle Dierckx: Theater Zuidpool is niet het grootste theater en het krijgt jammer genoeg weinig publiciteit, maar ik ben ongelofelijk blij dat ze bestaan. Ze brengen heel puur theater, zoals dit stuk: gewoon vier fauteuils op het podium, vier personages, een simpel decor en mooi licht. Long Day’s Journey into Night vertelt een dag uit het leven van een gezin. De gezinsleden kunnen elkaar niet verdragen, maar ze kunnen ook niet zonder elkaar. Het is prachtig als theater zo goed het dagelijks leven kan verbeelden: de schoonheid van de menselijke relaties, maar ook de wrijvingen en de pijn die iedereen weleens ervaart. Al zijn deze personages wel erg getormenteerd.

Meskerem Mees is even goed als Sinéad O’Connor en Tracy Chapman samen.

2 Alle schone dingen van Olympique Dramatique en Toneelhuis, in de Bourla

Dierckx:Het is niet vanzelfsprekend om een stuk te brengen over de zelfdoding van een moeder. Tom Dewispelaere doet dat met ontzettend veel klasse en humor. Hij betrekt ook het publiek in zijn voorstelling: ze krijgen allemaal woorden en zinnen die ze moeten vertolken. Het is interessant om te zien hoe het publiek zich inspant om dat vol overgave te doen. Elke avond is ook anders, want elk publiek is anders.

3 De Störm van Tutti Fratelli, in De Roma

Dierckx: Tutti Fratelli is voor mij geen sociaal maar een artistiek project. Ze brengen hoogstaand theater. De Störm is een tekst van Shakespeare die bewerkt werd door Tom Lanoye. Het is altijd fijn als de Tutti Fratelli’s in huis zijn. Ze hebben niet allemaal evenveel geluk gehad in hun leven, maar hier doen ze wat ze graag doen en waarvoor ze talent hebben. Fantastisch. We hebben meer Tutti Fratelli’s nodig in de samenleving, méér mensen die geloven in hun medemensen. In het onderwijs, bijvoorbeeld, gaat het altijd over wat leerlingen niet kunnen, maar zelden over wat ze wél kunnen. Ook tegen nieuwkomers zeggen we vaak: ‘Uw kleur is een probleem, ik wantrouw u.’ Nooit: ‘Je komt uit een andere traditie en je hebt andere rituelen, wat een verrijking.’

Aan het einde van De Störm was de stem van Reinhilde Decleir te horen, de geestelijke moeder van Tutti Fratelli.

Dierckx: Dat was een heel ontroerend, maar ook pijnlijk moment. Toen drong het pas echt door dat ze er niet meer is. Reinhilde was kind aan huis in De Roma. Vanaf het eerste moment dat De Roma weer openging in 2003, kwam ze hier over de vloer. Ze was graag gezien door onze vrijwilligers. Reinhilde heeft Tutti Fratelli incontournable gemaakt. En daarnaast was ze ook gewoon een ijzersterke actrice en een zalige vrouw. Ze heeft lang moeten wachten op erkenning, maar ik ben blij dat die er uiteindelijk toch gekomen is.

4 Trixie Whitley and Kayla Farrish op Dansand in Oostende

Dierckx: Ik ben geen grote danskenner, maar deze voorstelling wilde ik absoluut zien. Het was een experiment. Zangeres Trixie Whitley en danseres Kayla Farrish, twee mensen uit een andere cultuurwereld, kenden elkaar niet zo goed maar maakten toch een stuk samen. Ze hebben amper een week gerepeteerd. Ik heb veel respect voor artiesten die zulke risico’s nemen en zich kwetsbaar opstellen. Omdat je weet: het is erop of eronder. Maar deze voorstelling, die opgevoerd werd in het oude zwembad van Oostende, was een triomf: de zangeres werd een beetje danseres en omgekeerd. Het werkte zelfs zo goed dat ze er ter plekke nog een stuk bij hebben geïmproviseerd. Op een bepaald moment kwam Trixie de publiekstribune op om met twee houten blokken op de leuning te drummen. Memorabel.

Gebeurt dat soort experimenten te weinig?

Dierckx: Ja, maar we hebben ook niet de plekken en de middelen. Ik ben naar de protesten gegaan van de jonge Antwerpse kunststudenten, toen hun projectsubsidies werden ingetrokken door het stadsbestuur. Veel jonge makers uit verschillende disciplines smeken om repetitielokalen, opnamestudio’s en speelplekken. Overal verdwijnen er kleine podia. Daarom hebben wij hier in De Roma een klein podium bij gecreëerd, AMOR, voor mensen met weinig podiumervaring.

Ik hoop vooral dat cultuur in het verkiezingsjaar 2024 weer op de politieke agenda komt: het moet gaan over hoe we jonge kunstenaars opnieuw hoop kunnen geven. De politiek gaat zich steeds meer bemoeien met artistieke keuzes en dat vind ik een verontrustende trend. Zoals het Antwerpse stadsbestuur, dat het stadsgedicht van Ruth Lasters weigerde. Die stadsgedichten zijn een prachtig cadeau: je stad wordt bezongen door poëten. Als zoiets wordt afgeblokt, bloedt mijn hart.

Het gedicht was te politiek, zei schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud (N-VA).

Dierckx: Politiek is van iedereen. Het zou een dialoog moeten zijn tussen verschillende mensen over waar we naartoe willen met de samenleving. We mogen politiek niet alleen overlaten aan de politici, ook anderen moeten die dialoog aangaan. Het is dus net heel goed als een dichteres de ongelijkheid in het onderwijs aanklaagt. Ik ben blij dat De Roma er mee voor kon zorgen dat de stadsdichters toch kunnen doorgaan. Op 18 januari vieren we hier trouwens twintig jaar Antwerps stadsdichterschap. Alle ex-stadsdichters hebben al toegezegd, van Tom Lanoye tot Ramsey Nasr.

Het was niet de enige rel in uw stad. In de Arenbergschouwburg liet het stadsbestuur drie foto’s van de Belgisch-Marokkaanse fotograaf Mous Lamrabat weghalen, die de trappenhal een ‘diverse’ en ‘hedendaagse’ kleur moesten geven. Alle oorspronkelijke schilderijen hangen er nu terug.

Dierckx: Dat vond ik ook een bijzonder verregaande inmenging. Gelukkig kregen de foto’s van Lamrabat toch nog een plek in huis, maar netjes is het niet. Wellicht scheelt er ook iets aan de afspraken over bevoegdheden. Bij ons zou dat nooit kunnen gebeuren. Wij hebben geen politici in ons bestuur en onze inkomsten komen voor 85 procent uit ticketverkoop, uit barinkomsten en van mensen die ons steunen. Een klein deel van onze middelen halen we uit subsidies. Dat geeft ons ook de vrijheid om inhoudelijk te doen wat we willen.

5 Exit Above, after the Tempest van Meskerem Mees, Jean-Marie Aerts en Anne Teresa De Keersmaeker in de Singel.

Dierckx: Meskerem Mees is een groot muzikaal talent met een ongelofelijke stem. Toen ze vorig jaar alleen met haar gitaar optrad in De Roma kon je een speld horen vallen. Ze is even goed als Sinéad O’Connor én Tracy Chapman samen, vind ik, al weet ik niet of ze blij zal zijn met die referenties. (lacht) Ik hou van artiesten die samenwerkingen aangaan en zichzelf uitdagen. Meskerem draagt deze voorstelling echt: ze zingt en danst mee met een groep van twaalf dansers.

6 Het afscheid van muzikant Tom Pintens in het OLT

Dierckx: Een uitvaart die moeilijk onder woorden te brengen is. Alle mensen die die zomeravond optraden waren fantastisch. Maar het summum was toch Stef Kamil Carlens die My Bond with You and Your Planet: Disco zong. De hele arena sprong recht, tweeduizend mensen dansten en huilden tegelijkertijd. Iedereen voelde zich op dat moment zo verbonden met elkaar door muziek. Dat Tom er niet meer is, is verschrikkelijk. Het verbaast me nog altijd in hoeveel projecten hij meespeelde. Laatst luisterde ik naar de podcast De Kunst van het Verdwijnen van het MarthaTentatief. Prachtige muziek, dacht ik. Later hoorde ik dat die ook van Tom was. We missen hem heel erg.

Toen Stef Kamil Carlens op de begrafenis van Tom Pintens zong, dansten en huilden tweeduizend mensen tegelijkertijd.

7 Sam Dillemans, in Atelier Sam Dillemans in Borgerhout

Dierckx: ‘Ga je mee naar de schilderijen van Sam Dillemans kijken?’ vroeg ik aan mijn dochter. ‘Nee mama, ik wil niet naar een museum’, antwoordde ze. Maar Sam stelt nooit tentoon in een museum, wel in zijn eigen ruimtes hier om de hoek. Dus ging ze mee. (lacht) Ik ben een grote fan. Hij is een echte ambachtsman die drama kan ensceneren door de manier waarop hij verf gebruikt. Of hij nu boksers of oorlogstaferelen schildert: het raakt me keer op keer. Ook deze collectie landschappen is prachtig.

8 Coely in De Roma

Dierckx: Omdat De Roma dit jaar twintig jaar weer open was, hebben we een jubileumavond georganiseerd. Coely moest daarbij zijn, vond ik. Ze is een artieste die de toekomst belichaamt, ze rapt met zo veel enthousiasme dat je er moeilijk niet voor kunt vallen. Haar publiek is ook heel divers. De fans van het eerste uur komen nog altijd, maar ze trekt ook veel nieuwe jonge fans aan. Artiesten als Coely tonen dat muziek heel verschillende mensen kan verbinden. Dat is ook wat De Roma wil doen. Na het concert vroeg ze: ‘Ik merk dat er in de foyer foto’s hangen van concerten, waarom hang ik daar niet tussen?’ (lacht) Ik kon het niet weerstaan. Haar foto hangt er nu ook.

Er ontstond dit jaar ook een relletje in De Roma, toen jullie een queer iftar annuleerden.

Dierckx: De Roma ligt in Borgerhout, dat is een deel van wie we zijn. We willen niet alleen onrecht aanklagen, maar ook weten wat er leeft en ruimte creëren voor de verschillende gemeenschappen die hier wonen. Daarom organiseren we al een hele tijd iftars, het avondmaal na de zonsondergang tijdens de ramadan. We deden dat al met de Marokkaanse gemeenschap, bijvoorbeeld, die heel talrijk is in Borgerhout. Maar recent ook met de Senegalese gemeenschap, omdat zij de ramadan anders beleven.

Toen een organisatie vroeg of ze bij ons een iftar voor queer personen mochten organiseren, hebben we geen seconde getwijfeld. Een plek bieden waar mensen zich veilig kunnen voelen, zoiets past helemaal in de maatschappelijke visie van De Roma. Maar uiteindelijk hebben we die iftar moeten annuleren. Niet omdat er kritiek kwam, wel omdat door een bedreiging die veilige omgeving weg was. Na die beslissing kregen we veel tegengestelde reacties en meningen. Dat bewijst alleen maar dat we dingen in beweging zetten en uitdagingen niet uit de weg gaan. En dat het werk niet af is.

9 Nabou Claerhout in De Roma

Dierckx: Nabou is een Antwerpse tromboniste. Op jonge leeftijd heeft ze beslist dat ze alleen dat instrument wilde bespelen en niets anders. Ze had niet veel middelen, maar puur op wilskracht is ze doorgebroken. Ze heeft intussen heel wat prijzen gewonnen en een tweede plaat opgenomen met een internationaal ensemble. Nabou heeft niet alleen de wil en de visie, maar ook het talent. Wat ze brengt, is straffe toebak. Haar trombone in combinatie met percussie, dat brengt elke keer weer zo’n warme jazzgloed in onze zaal.

10 Elmgreen & Dragset in het Centre Pompidou in Metz

Dierckx: Dit Scandinavische duo heeft mij heel hard doen lachen. Ze brengen absurde situaties in beeld. Zoals een stapelbed waarbij het bovenste bed ondersteboven hangt, zodat je er gegarandeerd uitvalt. Of je ontdekt in de nok van het museum een jongetje dat in de dakgoot zit. Heel bevreemdend. Het is fijn om uitgedaagd te worden door beeldende kunst, zeker als die ook in de openbare ruimte staat. Toevallig ben ik Elmgreen & Dragset later dit jaar nog eens tegengekomen in het Vigelandpark in Oslo: plots stootte ik daar op een hoge springplank waarop een persoon staat. Het leek alsof hij ging springen, maar er was geen zwembad. Je verwacht zo’n tafereel niet en net daarom werkt het zo goed.