Piet de Moor, met dank aan de bekende Nobelprijswinnaar literatuur Joseph Brodsky, vraagt zich vanuit Berlijn af of Oekraïne en Rusland niet meer en meer sultanstaten worden, zoals ook in de Duitse pers wordt gesuggereerd.
Mikola Rjabtsjoek, Oekraïens journalist en bekend van essays als ‘Het werkelijke en ingebeelde Oekraïne’ noemt het omvergeworpen systeem van de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj een ‘sultansregime’.
In een bijdrage voor de ‘Frankfurter Allgemeine Zeitung’ beklaagt Mikola Rjabtsjoek het ontbreken van de rechtsstaat in Oekraïne. Hij wijst erop dat de vertegenwoordigers van de Oranje Revolutie (2004) totaal hebben gefaald in het doorvoeren van institutionele hervormingen die de rechtsstaat in Oekraïne moesten verankeren.
Zelf citeert Rjabtsjoek uitvoerig Alexander Motyl, Oekraïens-Amerikaanse professor voor Politieke Wetenschappen aan de Rutgers University in Newark, die vorig jaar al de noodzaak van een grote schoonmaak in Oekraïne voorspelde. Gewone, zelfs radicale hervormingen zouden niet volstaan om Oekraïne uit de beerput te halen waarin Janoekovitsj en consoorten het gedumpt hebben, aldus Motyl. Rjabtsjoek voegt daar nu aan toe: het mislukken van een derde poging om het land te democratiseren (na de desintegratie van de Sovjet-Unie in 1991 en de Oranje Revolutie) zou catastrofaal zijn.
Altijd weer wijst Rjabtsjoek op de noodzaak om – naast economische hervormingen – ook de rechtsstaat in Oekraïne in te planten. Dat is een groot probleem, want het schisma dat door Oekraïne loopt is niet alleen van etnische, taalkundige (Oekraïens en Russisch) en religieuze (katholiek en orthodox), maar ook van cultureel-juridische aard.
Byzantium
Daarom is het interessant en verhelderend om de essays van de Russische dichter en Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky (1940-1996) in het licht van de Oekraïense crisis te herlezen. In ‘Vlucht uit Byzantium’ (1985) uit de bundel ‘Tussen iemand en niemand’ had het IJzeren Gordijn voor Brodsky (zie afbeelding) ook de gedaante aangenomen van een eeuwenoude onzichtbare, religieuze muur waarachter de onrechtsstaat verborgen ging. Brodsky: ‘Maar het christendom dat Rusland in de negende eeuw van Byzantium ontving, had al helemaal niets meer met Rome gemeen. Want op weg naar Rusland ontdeed het christendom zich niet slechts van toga’s en standbeelden maar ook van het Justininaanse recht. Ongetwijfeld om de reis te vergemakkelijken.’
Sultan Poetin?
In hetzelfde verband wees Brodsky erop dat de Russen alles uit Byzantium ontvingen, niet alleen de liturgie, maar ook het Turkse staatkundige systeem, waarin de rechtsstaat geen plaats had. Het komt hierop neer: in naam van de rechtsstaat pleitte Brodsky ervoor om het byzantinisme in de Sovjet-Unie en de Midden-Europese satellietstaten, die er tegen hun wil en tegen hun culturele tradities de gevangene van waren, overboord te gooien. In 1985 vroeg Brodsky zich al af: ‘Waarin verschilt het Politbureau van de Grote Divan?’ Bijna dertig jaar later kan men het woord Politbureau zonder meer vervangen door Poetins Kremlin.
In Oekräine is de tweespalt tussen Rome en Byzantium het scherpst zichtbaar. In Kiëv en West-Oekraïne schudt het volk een geseculariseerde islam overboord, in Oost-Oekraïne en Rusland probeert men dat proces met alle middelen te boycotten. Het lijmen van die culturele tweespalt onder de condities van een nog in te voeren rechtsstaat behoort tot de grootste uitdagingen waarvoor Oekraïne staat.
Sultanisme van Turkije tot Rusland
Het zal wel geen toeval zijn dat Erdogans Turkije en Poetins Rusland het steeds beter met elkaar gaan vinden. Zoals het evenmin toeval is dat Rjabtsjoek in zijn bijdrage de regeerstijl van Janoekovitsj ‘sultanisme’ noemt. Sultanisme is ook een synoniem voor slechte smaak, zie het Mesjihirija of het protserige landhuis (jachten, swimming pools, luxewagens, sauna’s, privézoo, nouveau richemeubilair) dat de gevluchte president Janoekovitsj heeft achtergelaten. Yevhen Bystrytsky, directeur van de International Renaissance Foundation en analist van het Europees postcommunisme in Oekraïne, zei onlangs zowel afschuw als medelijden voor een man als Janoekovitsj te voelen: ‘Een land met zo’n elite heeft geen toekomst.’
Piet de Moor
Oekraïne
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier