Winston Churchills donkerste dagen

De Nederlandse journalist Harry van Wijnen focust in ‘Blood, sweat and tears’ op 18 cruciale maanden in 1940-41 uit het leven van de legendarische politicus.

Bibliotheken vol zijn al geschreven over Winston Churchill. En met zijn eigen werk – 59 boeken – kan je ook al een halve bibliotheek vullen. De Nederlandse journalist Harry van Wijnen zocht en vond een nieuwe invalshoek voor een monografie over de legendarische Britse politicus. Hij focust in ‘Blood, sweat and tears’ op achttien maanden in 1940-1941. Maanden die voor het verder bestaan van Groot-Brittannië van levensbelang waren.

Churchill werd premier van het Verenigd Koninkrijk op 10 mei 1940. Hij was toen 64. Hitler was die dag net België en Nederland binnengevallen. Het Britse Lagerhuis had Neville Chamberlain tot aftreden gedwongen. Ooit was die met zijn appeasement-politiek immens populair. Onder luid gejuich kon hij er de Britten nog van overtuigen dat het Verdrag van München (september 1938) voor ‘peace for our time’ had gezorgd. Maar al snel bleek dat Hitler paaien geen optie was. Premier Churchill liet in een toespraak een paar dagen na zijn aantreden meteen weten wat de Britten mochten verwachten: ‘I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat’, bloed, gezwoeg, tranen en zweet. Omdat het beter bekte werd toils later weggelaten.

Een van de eerste zaken die Churchill deed was een vijfledig War Cabinet vormen waarin ook Chamberlain zat. Een handige zet van de nieuwe premier die overigens op een vrij loyale medewerking van zijn voorganger mocht rekenen. Dat War Cabinet besliste over zowat alles wat met de oorlog te maken had. Heel veel dus.

Whisky
Overigens was het toch Chamberlain die op 3 september 1939 nazi-Duitsland de oorlog had verklaard. Een beetje vreemd dat van Wijnen – hij moet het niet hebben van Neville Chamberlain – dit in zijn boek onvermeld laat. Je zou kunnen zeggen dat het niet binnen de tijdspanne valt die hij behandelt, maar toch. In archiefmateriaal is van Wijnen niet gaan speuren. Zijn ‘monografie’, zoals hij zijn boek zelf noemt, steunt op dagboeken, brieven, teksten, herinneringen van onder meer schrijvers als Priestley, Orwell, Waugh. Ook van Churchills secretaris John Colville en de Amerikaanse radiocommentator Ed Murrow plus tientallen bekende en minder bekende politici en andere getuigen.

Het resultaat is zeker een vlot geschreven relaas van de donkerste periode die Groot-Brittannië ooit kende toen het eigenlijk helemaal alleen stond tegen het nazisme. Churchill toonde zich een onvermoeibare premier. Vaak werkte hij honderdtwintig uur per week, rookte acht sigaren per dag, nam dagelijks twee baden. Hij rustte niet meer dan zes uur per nacht en bij zijn ontbijt lustte hij ook wel patrijs en fazant.

Zijn drankconsumptie – vooral whisky – was legendarisch, maar niemand beschouwde hem als een alcoholicus: ‘no alcoholic could drink that much’. Als je meer wilt weten over zijn culinaire smaak, lees het onlangs verschenen ‘Dinner with Churchill’ van Cita Stelzer. ‘I can boil an egg. I’ve seen it done’, zou hij ooit gezegd hebben.

We shall never surrender
Handig mengt van Wijnen grote gebeurtenissen met faits divers. De leidraad zijn vaak de toespraken van Churchill waarin hij nuchter de Britten een toekomst vol tegenspoed voorspelt, maar nooit twijfelt aan de uiteindelijke overwinning. Achtergrond is een dreigende invasie die na de evacuatie van het Britse leger uit Duinkerke voorafgegaan wordt door Duitse bombardementen. Steeds luidt het ‘We shall never surrrender’. Ook niet als Londen en andere grote steden permanent gebombardeerd worden, als Londenaars overnachten in de ondergrondse metrostations, als de anderhalf miljoen vrijwilligers van de Home Guard met stokken in plaats van met geweren bewapend zijn.

Nu en dan verdwijnt Churchill bij soms overbekende gebeurtenissen (de vernietiging door de Britten van de Franse vloot in de Algerijnse haven Mers-el-Kébir bij Oran, de vlucht van Hitlers plaatsvervanger Hess naar Schotland…) wat lang uit beeld en krijgen we tussendoor weinig relevante details over het wapen dat zijn lijfwacht bij zich heeft, of over de rol van comtesse Hélène de Portes, de maîtresse van de Franse premier Reynaud.

Er zitten ook wat slordigheden in van Wijnens werk. Bijvoorbeeld dat Britse jachtpiloten zich tijdens de Battle of Britain met een schietstoel konden redden, is een anachronisme. Met schietstoelen die naam waardig werd pas later door het Duitse Heinkel en het Zweedse SAAB geëxperimenteerd.

Na de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 stond Groot-Brittannië niet meer alleen tegen Duitsland. Churchill kon nu zeker zijn dat Amerika aan zijn zijde stond. WOII zou echter nog meer dan drie jaar duren.

Fred Braeckman