Waarom vergaren zo weinig Afrikaanse auteurs internationale bekendheid?

John Maxwell Coetzee, Nadine Gordimer of Wole Soyinka, de Afrikaanse schrijvers bekend in Europa, blijken vooral Zuid-Afrikanen of Nigerianen te zijn. Hoe komt dit?

‘Als je er echt zeker van wil zijn dat je geld niet gestolen wordt, verstop het dan in een van je boeken. Dat is wel het allerlaatste wat een Afrikaan zal stelen’, luidt een veelgehoorde grap in Afrika.

In het Westen leeft het idee dat Afrikaanse literatuur een randfenomeen is en de Afrikaanse auteurs die we kennen kunnen we tellen op onze beide handen. ‘Er bestaat dan ook niet zoiets als dé Afrikaanse literatuur’, vertelt professor Afrikastudies Inge Brinkman (UGent) aan Knack.be. ‘Er is zoveel diversiteit. Uiteraard niet alleen geografisch, maar eveneens inhoudelijk.’

Brinkman interpreteert het begrip literatuur dan ook veel breder als het over Afrika gaat en houdt zich niet aan de strikte benadering geschreven teksten, die we het Westen aan de term koppelen. ‘Zang, drama en mondelinge overleveringen zijn allemaal aspecten van een totaaltheater, die ik onder Afrikaanse literatuur plaats.’ Daarom spreekt ze liever van literaturen, de meervoudsvormen.

Sociale media

Ook de omgang van Afrikaanse diaspora met internet en woordkunst, behandelt Brinkman in haar lessen aan de UGent. ‘Het valt me op dat de jonge generatie Afrikanen de nieuwe mogelijkheden van internet en sociale media met twee handen grijpt. Ze mixen audiovisuele elementen met literaire expressie als een manier om gevoelens en ideeën te verspreiden. Ook dat kan je beschouwen als vormen van literatuur.’

John Maxwell Coetzee, Nadine Gordimer of André Brink, de Afrikaanse schrijvers bekend in Europa, blijken vooral Zuid-Afrikanen zijn. Hoe komt het dat zo weinig Afrikaanse auteurs internationale bekendheid vergaren? ‘Het is voor Afrikaanse auteurs dikwijls niet eenvoudig om de weg te vinden naar de grote internationale uitgevers en ze hebben niet altijd dezelfde kansen als het gaat om marketing. Je ziet dan ook dat slechts één zwarte Afrikaanse auteur de Nobelprijs voor literatuur gewonnen heeft (Wole Soyinka in 1986). Verder drie Zuid-Afrikaanse auteurs en dat was het dan. De jury’s van dat soort prijzen denken veel sneller aan een Westerse auteur’, legt Brinkman uit.

‘Daarnaast is het taalaspect belangrijk. Voor Engelstalige romans is er nu eenmaal een grotere markt.’

‘Maar leg de vraag “som enkele bekende Afrikaanse auteurs op”, voor in Frankrijk en je krijgt waarschijnlijk andere namen te horen. Zoals de beroemde Senegalese auteur Ousmane Sembène. Hij is een echte klassieker’, benadrukt Brinkman.

L’art pour l’art

Een verschil tussen Afrikaanse auteurs en Belgische (of Europese romanschrijvers), is de politieke betrokkenheid. ‘Hoewel er bij ons natuurlijk ook auteurs zijn die ervoor kiezen om zich te mengen in het maatschappelijk of politieke debat, gebeurt dat in Afrika veel vaker. Het gaat er niet om L’art pour L’art, de schrijvers willen problemen aankaarten of een politiek statement maken. Het puur tekstuele verschuift meestal naar de achtergrond. Afrikaanse auteurs zitten minder vaak in een ivoren toren’, klinkt het. Het is dan ook opvallend hoe groot de hoeveelheid Afrikaanse auteurs is die in de gevangenis hebben gezeten of in ballingschap leven.

Dat het lezerspubliek in Afrika – door de hoge graad van ongeletterdheid – per definitie kleiner is, klopt niet altijd. De manier van beleving is wel anders. ‘Bij ons zit het idee “met een boekje in een hoekje”, nogal stevig ingebakken. Lezen is een individuele bezigheid, terwijl het in Afrika vaker een groepsgebeuren is. Romans worden voorgelezen en er is ruimte voor discussie. Zo raakt een grote groep “lezers” betrokken.’

Begrafenis Nelson Mandela

Een rode lijn doorheen alle Afrikaanse literaturen zijn verhalen, maar die zijn zeker niet statisch. ‘In de mondelinge literatuur, ook wel oratuur genoemd, worden ze van generatie op generatie doorgegeven, maar daarbij gaat het niet om een letterlijke en onveranderde reproductie. Integendeel, naast verwijzingen naar het verleden, relateren de liederen en voordrachten aan actuele gebeurtenissen. Daardoor kunnen ze erg politiek geladen zijn.’

Een exemplarisch voorbeeld was de begrafenis van Nelson Mandela in 2013. Toen nam de vaste prijsdichter van Madiba ‘het woord.’ ‘Het was grappig om te zien hoe journalisten van CNN worstelden met de berichtgeving tijdens de ceremonie. Want voor ons Westerlingen is het bijna ongepast om tijdens zo’n serieuze ceremonie over te gaan tot een soort theater-performance.’

De CNN-reporters noemden het traditie, maar Brinkman zag het optreden eerder als actualiteit in de vorm van een gedicht. ‘Prijsdichters kunnen door hun positie – vanuit het principe van dichterlijke vrijheid- de loftrompet steken, maar tegelijkertijd ook kritiek uitoefenen op politici.’