Vasili Grossman – Alles stroomt

Alles stroomt is een schitterend, keihard boek, waarin Grossman vertelt hoe in de jaren van collectivisering de boeren op het platteland hun kinderen opeten terwijl de schrijver Maxim Gorki in Moskou pleidooien houdt voor verantwoord speelgoed.

Bitter smaakt de vrijheid die Ivan Grigorjevitsj te beurt valt. Dertig jaar heeft hij in Stalins werkkampen doorgebracht als hij in 1955, twee jaar na de dood van de dictator, ontslagen wordt.

Voor heel wat mensen die hem vroeger hebben gekend, is zijn vrijlating een kwelling. Zo loopt Ivan Grigorjevitsj zijn oude schoolmakker Vitali Pinegin tegen het lijf, niet wetend dat die laatste hem destijds heeft verklikt.

Maar Pinegin ervaart de confrontatie met Grigorjevitsj alleen maar als een aanslag op zijn gemoedsrust. Het enige wat Pinegin door het hoofd flitst, is dat deze ontmoeting hem bespaard had kunnen blijven als hij zijn auto op een andere dag naar de keuring had gebracht.

Daarmee is de toon van Vasili Grossmans ‘vertelling’ Alles stroomt gezet. Grossmans verslag is niet alleen een relaas van het leven in de kampen, maar ook van de ambiguïteit van de menselijke natuur, die voor elke laagheid op zoek is naar een excuus. Maar dat is volgens Grigorjevitsj niet het ergste.

Het zijn niet de gebreken van de mensen die hem verbitteren, maar hun goede eigenschappen: ‘Het treurigste is dat zij vele deugden en kwaliteiten bezitten. Zij zijn liefhebbende, vriendelijke zoons, vaders en echtgenoten… Zij zijn in staat tot goede daden en nuttige arbeid.’

Alles stroomt is een schitterend, keihard boek, waarin Grossman vertelt hoe in de jaren van collectivisering de boeren op het platteland hun kinderen opeten terwijl de schrijver Maxim Gorki in Moskou pleidooien houdt voor verantwoord speelgoed. De nieuwelingen die in de Moskouse Boetyrkagevangenis rond de strontemmer moeten slapen, worden door de habitués ‘pleeborstels’ genoemd.

Gevangenen die met de trein gedeporteerd worden en die een gat in de bodem van de wagons slaan in de hoop zo te ontsnappen, worden door een stalen hark, die speciaal voor dat doel onder de achterste wagon is gemonteerd, opgeschept en onder de wielen gegooid. ‘Ja, alles stroomt, alles verandert, je kunt niet tweemaal in dezelfde transporttrein stappen’, aldus Grigorjevitsj’ cynische variant van Herakleitos’ panta rei.

Piet de Moor