Van ‘Turks Fruit’ tot ‘Onderworpen’: 30 verboden boeken die u móét gelezen hebben (deel 3)

Sinds er boeken bestaan, lijken er verboden boeken te zijn. Knack selecteerde er 30 die nog altijd meer dan de moeite waard zijn om te lezen. Ontdek hier deel 3: de verboden boeken van Milan Kundera, Franz Kafka, D.H. Lawrence, Jan Wolkers en Michel Houellebecq.

–

Lees hier het volledige Verboden boeken-dossier

1. De ondraaglijke lichtheid van het bestaan, Milan Kundera (1984)

In De ondraaglijke lichtheid van het bestaan vervlecht de eerder deze maand overleden Milan Kundera, die zijn vaderland Tsjechoslovakije in de jaren zeventig voor Frankrijk inruilde, het liefdesleven van zijn vier hoofdpersonages met de Praagse Lente van 1968 en de daaropvolgende Russische inval.

De Praagse chirurg Tomas, die zijn baan verliest als hij bij het communistische regime uit de gratie valt, heeft de ene affaire na de andere. Door zijn overspelige gedrag heeft zijn vrouw Tereza last van paniekaanvallen en verschrikkelijke nachtmerries. Tomas’ favoriete minnares is Sabina, een vrijgevochten kunstenares. Zij beleeft een romance met de getrouwde professor Franz, die ze laat vallen zodra hij zijn vrouw voor haar verlaat.

De roman werd aanvankelijk vooral gelezen als een politieke kroniek van de Russische invasie van Tsjechoslovakije. Hoewel Kundera zelf altijd heeft beweerd dat de politieke situatie in de eerste plaats de achtergrond is waartegen de (liefdes)levens van zijn personages zich afspelen, bevat het boek onmiskenbaar scherpe kritiek op het communistische regime.

Dat is meteen de reden waarom De ondraaglijke lichtheid van het bestaan in Tsjechoslovakije verboden bleef tot het communistische regime tijdens de Fluwelen Revolutie van 1989 werd omvergeworpen.

2. De gedaanteverwisseling, Franz Kafka (1915)

Wanneer handelsreiziger Gregor Samsa op een ochtend wakker wordt, blijkt hij in een enorm insect te zijn veranderd. Zijn ouders en zus reageren met afgrijzen op zijn gedaanteverwisseling. Al is het maar omdat hun kostwinner op die manier niet meer uit werken kan gaan.

Ondertussen denkt Gregor terug aan al die keren dat hij ervan droomde om zijn vervelende baan op te geven. Terwijl hij in zijn kamer over de muren en het plafond kruipt, begint zijn familie hem vooral als een last te beschouwen.

De gedaanteverwisseling, een van de bekendste verhalen uit de wereldliteratuur, werd in nazi-Duitsland verboden omdat het ‘degenererend’ zou zijn.

Dat Kafka joods was, hielp wellicht ook niet. Ook in de Sovjet-Unie mocht het niet worden gelezen wegens ‘decadent’ en ‘wanhopig’.

3. Lady Chatterley’s minnaar, D.H. Lawrence (1928)

De roman, die onlangs opnieuw werd verfilmd, beschrijft de passionele relatie van de aristocratische Constance Chatterley met de jachtopziener van haar man. Door de gedetailleerde seksscènes en het expliciete taalgebruik werd het boek in veel landen verboden of gecensureerd.

In de Verenigde Staten werd het in de ban geslagen op basis van de notoire Comstock-wetten, die in 1873 waren ingevoerd. Op initiatief van postinspecteur Anthony Comstock werd de verzending van ‘onfatsoenlijk, obsceen en ontuchtig materiaal’ via de post verboden. Dat had grote gevolgen voor de verspreiding van heel wat literaire werken, waaronder ook Ulysses van James Joyce.

Pas in 1958 werden de wetten opgeheven, nadat uitgevers ertegen in beroep waren gegaan. Ook in het Verenigd Koninkrijk mocht het boek lange tijd niet in de originele versie worden uitgegeven.

Toen uitgeverij Penguin in 1960, een jaar nadat de wetgeving was versoepeld, een ongecensureerde uitgave op de markt bracht, werd ze meteen voor de rechtbank gedaagd wegens ‘het verderven van de lezer’.

De uitgever werd uiteindelijk vrijgesproken en drie maanden later waren er drie miljoen exemplaren verkocht.

4. Turks fruit, Jan Wolkers (1969)

Het verhaal van Turks fruit is zeer eenvoudig: een student beeldhouwkunst vertelt over zijn liefdesrelatie met Olga, afkomstig uit een burgerlijk milieu. Vanaf de eerste bladzijde beleven ze seksuele avonturen, die op een directe, brute manier worden beschreven.

Katholiek Nederland walgde ervan en vond het boek passen in ‘de cultus, zoniet de dictatuur van de grofheid, die de laatste tien, twaalf jaar de literaire situatie in Nederland heeft verpest’.

In 1973 nam de Belgische douane aan de grenspost Wuustwezel nog een honderdtal exemplaren van Turks fruit in beslag wegens ‘pornografie’. Pas na ingrijpen van de Antwerpse procureur des Konings werd de partij weer vrijgegeven.

Feministen hebben er dan weer altijd op gewezen dat de vrouw in Turks Fruit wordt beschreven als ‘een willoos, passief, machteloos, duimzuigend ding, dat overal voor gebruikt kan worden’. Maar het boek is veel meer dan een literaire uiting van de seksuele revolutie, het gaat ook over aftakeling, als Olga een hersentumor blijkt te hebben.

Het is dit wat schrijfster Annelies Verbeke zo raakte: ‘Dat de dood uiteindelijk het sterkst is, hoe halsstarrig je je ook tracht over te geven aan liefde en lichamelijk genot’.

Turks fruit werd verfilmd door Paul Verhoeven, met een onvergetelijke Monique van de Ven in de rol van Olga.

5. Onderworpen, Michel Houellebecq (2015)

Michel Thomas, zoals Michel Houellebecq echt heet, werd al een paar keer voor de rechtbank gedaagd voor zijn uitspraken en geschriften. De grote moskee van Parijs diende bijvoorbeeld een aanklacht in tegen de schrijver wegens ‘het aanzetten tot haat jegens moslims’.

Het komt de gewiekste beroepsprovocateur Houellebecq allemaal goed uit, zijn werk behoort tot de best verkochte Franse boeken ter wereld. Onderworpen is een van zijn meest controversiële werken en verscheen op 7 januari 2015, de dag waarop twee moslimterroristen de redactie van het satirische magazine Charlie Hebdo uitmoordden.

In de roman nemen de Moslimbroeders in 2022 na verkiezingen in Frankrijk de macht over. Daarop volgt langzaam de islamisering. Het gezin wordt weer de hoeksteen van de samenleving, vrouwen keren terug naar de haard en het bed. Iedereen lijkt het allemaal prima te vinden en wie het er niet meer eens is, trekt weg.

Het boek zorgde vanzelfsprekend voor ophef. Houellebecq werd beschuldigd zich te bekennen tot racistische samenzweringstheorieën en de omvolkingsgedachte, feministen namen aanstoot aan het beeld dat hij altijd opnieuw van vrouwen ophangt.

Volgens anderen is Onderworpen geen islamofobe roman en gaat hij zelfs niet over religie, maar over macht en opportunisme.

Ontdek in 6 afleveringen waarom u zich de 30 verboden boeken niet mag laten afpakken.

Reeds verschenen:
– Van Lolita tot Persepolis: 30 verboden boeken die u móét gelezen hebben (deel 1)

– Van J.K. Rowling tot Pablo Neruda: 30 verboden boeken die u móét gelezen hebben (deel 2)

– Van ‘American psycho’ tot ‘Riskante relaties’: 30 verboden boeken die u móét gelezen hebben (deel 4)

– Van ‘Mieke Maaike’ tot ‘De Griezels’: 30 verboden boeken die u móét gelezen hebben (deel 5)