Van Troje tot Oostende: belegerde steden

In ‘Belaagd & Belegerd ‘wordt de geschiedenis van legendarische belegeringen uit de doeken gedaan.

Ooit waren de Lage Landen een van de meest gefortificeerde delen van de wereld. Veldslagen waren in vergelijking met belegeringen meer uitzondering dan regel in de zestiende en de zeventiende eeuw.

Voor alle duidelijkheid: ‘Belaagd & Belegerd’ is een boeiende geschiedenis over de strijd om steden, maar België in het algemeen en Vlaanderen in het bijzonder komen nauwelijks ter sprake. Even toch de verovering van Oostende die de Spanjaarden meer dan drie jaar kostte en waarbij tussen 1601 en 1604 zo’n 80.000 doden vielen. Veldheer Parma had ‘maar’ een jaar nodig om Antwerpen in 1585 op de knieën te krijgen.

Het beleg van steden als Troje, Carthago, Constantinopel, Leiden is legendarisch geworden. En recenter: Parijs, Verdun, Leningrad, Berlijn, Sarajevo, Beiroet. Sommige belegeringen hebben kunstwerken opgeleverd. Troje heeft met het paard en de liefde voor Helena de weg naar de literatuur gevonden. Sjostakovitsj componeerde zijn beroemde Leningradsymfonie. Hoewel het nog niet helemaal duidelijk is of ze gecomponeerd werd met in het achterhoofd het 900 dagen durende Duitse beleg dat de stad uithongerde of het moordend bewind van Stalin. Ook Mozart liet zich inspireren door een beleg: ‘Bardengesang auf Gibraltar: O Calpe! Dir donnert’s am Fusse’ gaat over de strijd van de Spanjaarden en de Fransen aan de ene kant en de Britten aan de andere om de strategische rots. Het beleg duurde net geen drie jaar. Mozart componeerde het stuk op verzoek en een beetje tegen zijn zin.

Beroemde belegeringen hebben altijd tot de verbeelding gesproken, schrijft Tobias van Gent in de heldere en gedegen inleiding van ‘Belaagd & Belegerd’. Vaak zijn ze omgeven door verhalen en dramatiek. Belegeringen waren, in tegenstelling tot veldslagen, van lange duur. Meestal gingen ze gepaard met plunderingen: uit wraak of om de soldaten te belonen. De beroemde militaire architect Vauban berekende dat de aanvaller zeker tien keer sterker moest zijn dan de verdediger om kans van slagen te hebben. Nadat Namen door Lodewijk XIV werd ingenomen liet Vauban de citadel van de stad verbouwen tot de grootste van Europa.

Een stad of vesting innemen kon op veel manieren. Onderhandelen was de meest vreedzame methode en zeker niet ongewoon. In ruil voor de overname van Granada werd een verdrag opgesteld van niet minder dan 67 artikelen dat de moslims tegen de christenen moest beschermen. Zo moesten ze jarenlang geen belasting betalen en een christen mocht het huis van islamistische inwoners niet binnen. In 1492 kreeg koning Ferdinand de sleutels van dit laatste Moorse steunpunt in Spanje. Verraad of een krijgslist waren andere manieren om een stad te veroveren. Het paard van Troje is het oervoorbeeld. Blokkade en uithongering hoorden ook tot de mogelijkheden. In Parijs werden in 1870 tijdens de Frans-Duitse oorlog de olifanten uit de dierentuin opgepeuzeld. In Leningrad was tijdens de blokkade door de Duitsers in de winter van 1942 geen dier meer te bespeuren. Een bekend verhaal is dat van een meisje dat om haar Ierse setter te voeden een paar katten doodde. Tot haar hond zelf verdween. En er waren zelfs primitieve vormen van biologische oorlogvoering om door het veroorzaken van ziekten de belegerden uit te putten. In de vijftiende eeuw katapulteerde prins Sigismund Korybut met lijken en 2.000 ladingen stront het kasteel Karlstein bij Praag. Zonder resultaat.

Door de grote vuurkracht van de wapens, de enorme getalsterkte van de legers, de mobiliteit, het gebruik van luchtmacht en precisiebombardementen kwamen er steeds minder belegeringen vanaf het einde van de 19de eeuw. Om burgerslachtoffers te vermijden werden steden vaker open verklaard of liet men ze gewoon links liggen. De Eerste Wereldoorlog was nog statisch, de Tweede werd een bewegingsoorlog. Zeldzame belegeringen waren bijvoorbeeld nog Leningrad en Malta. Heel recent Sarajevo en Beiroet.

Fred Braeckman