Uitgever Harold Polis: ‘De boekhandel als een essentiële winkel, dat was een mooi signaal’

Na het afscheid van zijn uitgeverij kijkt Harold Polis ‘met moed en volharding’ naar de toekomst, terwijl hij een essaybundel afwerkt. Maar hij blikt ook terug op een boeiend literair jaar. ‘Vergeet Piketty, lees liever Greed is dead van Paul Collier en John Kay.’

Midden mei besloot Pelckmans Uitgevers om te ‘stroomlijnen’ en al zijn merken te schrappen. Zo ook uitgeverij Polis, geesteskind van Harold Polis, die al enige tijd gold als de enige belangrijke literaire uitgever in Vlaanderen. Polis zelf kan en wil er voorlopig weinig over kwijt. ‘Het was een heel bizar jaar, met hoge toppen en diepe dalen. Ik ben deze zomer voor de derde keer vader geworden, maar anderzijds was er het stopzetten van de uitgeverij. Het toont nog maar eens aan dat het leven totaal onvoorspelbaar is.’

Kunt u al iets kwijt over uw toekomstplannen?

Harold Polis: Ik heb helaas geen glazen bol. Dus kijk ik – net als de vele anderen die getroffen worden door de coronacrisis – met moed, volharding en grote hoop naar de toekomst. Maar als ik iemand als Paul De Grauwe hoor beweren dat de economie ‘vanzelf’ weer zal heropleven na deze pandemie, vind ik dat toch een gevaarlijke uitspraak. Voor je het weet, zadel je de mensen die niet slagen op met een schuldgevoel.

U zit niet stil: in februari wordt uw nieuwe essaybundel verwacht.

Polis: Ik heb altijd essays geschreven, de laatste jaren vooral voor het tijdschrift Streven. Toen mijn uitgeverij ophield te bestaan, kreeg ik van uitgeverij Davidsfonds de vraag om die stukken te bundelen tot een boek: Autonomie. De rode draad is mijn visie op modern zijn. Autonomie betekent dat je grenzen stelt, niet dat je absolute vrijheid nastreeft. Dat idee stoffeer ik met een heleboel bizarre verhalen, over figuren als David Bowie, Cardi B en Donald Trump.

Welke publicaties hebben het voorbije jaar voor de meeste opschudding gezorgd in het intellectuele debat? De nieuwe van Thomas Piketty misschien?

Polis: Wie onze kapitalistische maatschappij wil doorgronden, zou ik eerder Greed is dead van Paul Collier en John Kay aanraden. Een fantastisch boek dat op een zeer concrete manier toont hoe mensen worden opgejaagd om zich steeds individualistischer te gedragen, terwijl de overheid technocratische overmoed toont.

Daarnaast was ik zeer onder de indruk van Twilight of Democracy van Anne Applebaum, over de kloof die in het Westen is ontstaan onder invloed van populisme. Ze toont echt hoe het er in de loopgraven aan toegaat, hoe mensen zich opportunistisch gedragen als er nieuwe machthebbers zijn – vooral door te zwijgen.

En ten slotte wil ik nog een lans breken voor Yoga, de nieuwe roman van Emmanuel Carrère. Samen met Michel Houellebecq dé belangrijkste Franse schrijver van het moment. Een volbloed narcist die omschrijft hoe hij wegglijdt in zijn bipolariteit en yoga gebruikt als redmiddel. Maar doordat het zich afspeelt in het Frankrijk van de voorbije jaren, met een grote rol voor de aanslagen uit 2015, wordt het zeer universeel. En yoga is natuurlijk een mooi symbool voor 2020: zitten we niet allemaal te wachten op ons matje – al dan niet in lotushouding?

Hoe groot was de impact van covid-19 op het intellectuele debat?

Polis: Deze crisis leert ons dat we niet alles in handen hebben. Veel discussies zijn tijdelijk opgeschort, maar straks komen thema’s als economische groei, migratie en klimaat dubbel zo hard terug. Al vond ik het Europese herstelplan van deze zomer wel historisch. We kunnen nu nog niet goed inschatten wat het precies zal betekenen, door de discussies met Polen en Hongarije. Maar Frankrijk en Duitsland hebben alvast onderschreven dat ze samen schulden willen maken. Dat is net het ‘Madison-moment’ uit de Verenigde Staten. Als je kiest voor een gezamenlijke fiscaliteit, verandert er iets. Misschien zal dát over twintig jaar wel belangrijker blijken dan corona.

Ook op de boekensector had covid-19 een zware impact. Zo was er geen real life boekenbeurs. Een groot gemis?

Polis: Voor mij persoonlijk niet. Ik denk ook niet dat daar de laatste jaren nog grote omzetten werden gemaakt. Maar het blijft natuurlijk een uniek instrument om grote groepen lezers op de been te brengen en de suggestie te wekken van een gedeelde leescultuur. Wat ik wel een mooi signaal vond, was dat de boekhandels tijdens de tweede lockdown als essentiële winkels werden beschouwd. Ik hoop dat we hieruit leren dat we de Amazons en Bol.coms van deze wereld beter laten voor wat ze zijn. Dat zijn geen boekhandels, maar magazijnen. Iedereen is die algoritmes kotsbeu, er gaat niets boven het advies en de flair van een boekhandelaar.

Een van de grootste literaire sensaties van de Lage Landen was Marieke Lucas Rijneveld, die met De avond is ongemak de International Booker Prize won.

Polis: Ik ben – in tegenstelling tot veel Nederlandse recensenten – weinig vertrouwd met de gereformeerde cultuur. Daardoor was mijn leeservaring anders, meer antropologisch. Maar het boek blijft zeker overeind: het is een universeel verhaal over de extreme dubbelzinnigheden die je tijdens het opgroeien meemaakt. Ik zou het in de categorie van The Catcher in the Rye durven te plaatsen.

In 2020 werd ook nog druk gedebatteerd over een canon. Hoe kijkt u daarnaar?

Polis: Persoonlijk heb ik geen canon nodig. Al kan een bescheiden leeslijst mensen wel op weg helpen. Maar daar blijft het dan ook bij: een instrument, een aanzet. Terwijl er nu – zeker door de Vlaamse regering en de canon die zij wil opstarten – te veel wordt aangestuurd op een Leitkultur. Het lijkt steeds meer te gaan over waarden, normen en inzichten, over motieven die wij in de samenleving gebruiken om vreedzaam samen te leven. Maar daarvoor is slechts één leidraad nodig: de grondwet. Wie bekommerd is om onze democratie, moet dáárover discussiëren. Uiteraard is schrijven en denken over onze cultuur en geschiedenis essentieel, maar dat moet een gesprek zijn, geen gids.

Onder veel kerstbomen zal ongetwijfeld A Promised Land van Barack Obama liggen. Gaat u dat lezen?

Polis: Zeker. Vooral omdat veel Europeanen Obama ten onrechte beschouwen als een verlichte vrijheidsheld. Hopelijk maakt dit boek duidelijker wie hij echt is: een halve christendemocraat en een geëngageerde evangelist. Al heeft hij natuurlijk ook een grote verdienste: hij heeft veel energie geïnvesteerd in een poging om zijn verdeelde land te helen. Het is anders uitgedraaid.

Wie was voor u dé literaire ontdekking van 2020?

Polis: De Franse advocaat en schrijver François Sureau. Hij schrijft zowel fictie als non-fictie, binnen de rijke Franse traditie van het classicisme. In zijn pamflet Sans la liberté bepleit hij met veel passie dat we vergeten zijn om vrij te zijn. Maar ik heb ook enorm genoten van L’or du temps, waarin hij ervaringen en bespiegelingen deelt over plekken, kunstenaars en momenten, met als rode draad de Seine. Een ontzettend mooi, badinerend boek dat me oprecht ontroerde.