Toon Horsten – Het geluk van de lezer

Boeken over boeken zijn vaak oeverloos saai, maar niet als Toon Horsten ze schrijft.

‘Het geluk van de lezer’ doet je watertanden omdat er blijkbaar nog zoveel onbekende literaire pareltjes zijn die je moet lezen.

‘Liebig vleesbouillon. Je kunt het niet eten. Maar er zal nog veel soep van worden getrokken.’ Zo serveerde de Duitse auteurcriticus Kurt Tucholsky ooit Ullyses van James Joyce af. Toen Toon Horsten – afgestudeerd germanist en dus haast verplicht om dit stuk wereldliteratuur goed te vinden – deze typering las, was hij blij dat hij niet alleen zat met de steen in de maag die Ulysses voor hem altijd geweest was.

Horsten opent met deze anekdote ‘Het geluk van de lezer’, een bundel prikkelende leesbeschouwingen, omdat hij zelf de ambitie heeft met de kunst van de rake volzin houvast te bieden aan de lezer en diens sluimerende ongenoegen over bepaalde zogenaamde meesterwerken. Daarbij wil hij hem vooral de weg wijzen naar lang vergeten boeken van minder bekende auteurs, die vaak zoveel interessanter zijn dan de gevestigde waarden.

Kempenzoon Horsten is dus niet de klassieke essayist die zijn eruditie wil etaleren, maar een gepassioneerde dilettant die met gezond verstand alles leest wat hem de moeite waard lijkt – van strips en vooral biografieën tot Literatuur met een grote L – maar altijd dus met een no-nonsensereflex.

Vandaar uiteraard dat Horsten bij voorkeur boeken van schrijvers in de etalage plaatst die met kraak en smaak maar vooral raak en zonder grootspraak uit de hoek konden komen, zoals Richard Minne wiens werken klein maar wienswoorden groot waren in al hun burgerlijke trefzekerheid: ‘Ik was op verre zeeën / tuk. / Nu zoek ik bij mijn peeën / geluk.’

Het knappe is dat Horsten daarbij dus ook in de marge publicaties opgraaft die zeer de moeite waard zijn maar vergeten dreigen te worden, zoals Minnes ‘Brieven van Pierken’, een strip-reeks die Minne ooit schreef samen met illustrator-schilder Frits van den Berghe.

Terloops vertelt Horsten er nog bij dat niet alleen Jan Van Nijlen Minne-achtig werk schreef – wat algemeen bekend is – maar ook Joris Vriamont die zich met ‘De exploten van Tabarijn’, aldus Horsten, tot Minnes geestesgenoot ontpopte.

Wanneer Horsten een lans breekt voor de plezierdichter Drs. P, brengt hij op analoge manier diens ollekebolleke, een door Heinz Polzer zelf in elkaar geknutselde versvorm, weer onder de aandacht.

Wie houdt van het schelmenproza van de onlangs overleden grootmeester J.D. Salinger en het wereldberoemde ‘The catcher in the rye’ (‘De vanger in het koren’), kent misschien ook die andere Amerikaanse picareske topauteur: John Kennedy Toole en zijn onovertroffen ‘A confederacy of dunces’ (‘Een samenzwering van idioten’).

Maar dan bewijst Horsten zijn nut als originele leesgids als hij in een voetnoot ‘Volvo vrachtwagens’ opdelft: een hilarisch maar volslagen onbekend meesterwerkje van een zekere Erlend Loe, aldus Horsten, dat gaat ‘over twee negentigers (een blowende reggaeliefhebster en een homoseksuele boyscout) die een vete van bijna een eeuw tot een hoogtepunt brengen’.

En zo presenteert Horsten haast systematisch in zijn kanttekeningen bij bekende werken uit de Amerikaans-Europese literatuur een andere literatuurgeschiedenis, die zich niet laat imponeren door platgetreden paden maar uitgerekend in het over het hoofd geziene voer voor zijn aanstekelijke leespassie vindt.

Kortom, wie op zoek is naar eens iets anders dan de waan van de dag, die vindt in Het geluk van de lezer op elke bladzijde boeiende leestips. Dat Horsten zelf even gevat schrijft als de door hem bewonderde schrijvers, is mooi meegenomen.

In die zin heeft zijn studie Germaanse filologie toch nog vruchten afgeworpen: ‘De handboeken van de gemiddelde docent Nederlandse letterkunde (…) zijn bijzonder efficiënt als zaaddodend middel. (…) De exploten van de docenten Nederlandse literatuur (…) zijn vaak van een haast majestueuze tristesse, een dodelijke combinatie van onbegrip en welbe-hagen.’

Het geluk van de lezer is van een haast majestueuze meeslependheid die toch te denken geeft en vooral aardig wat leesvoer oplevert voor wie op zoek is naar onbekende maar o zo lokkende einders.

Toon Horsten
Geboren op 13 mei 1969 te Hoogstraten.

Was redacteur van Gazet van Antwerpen en podiumprogamma-tor van de Warande in Turnhout.

Directeur Strip Turnhout (organisator tweejaarlijkse Stripdagen) en hoofdredacteur Stripgids.

Columnist/recensent voor De Standaard der Letteren waarin tussen 2005 en 2009 stukjes uit Het geluk van de lezer verschenen, en ook occasioneel literair medewerker Knack.

Frank Hellemans