Heel wat oude idealen zijn vandaag tot in het extreme doorgeschoten, schrijft Stefan Hertmans in Verschuivingen, en alleen de hoop kan ons redden.
Hoe moeten we ons verhouden tot onze snel veranderende tijd die getekend wordt door ecologische, economische en politieke crises? Dat is de centrale vraag in Verschuivingen, het nieuwe essay van Stefan Hertmans. Op zoek naar redenen voor de huidige problemen ziet Hertmans het verdwijnen van het reële communisme als een cruciale gebeurtenis. Het liberalisme had overwonnen, het individu had het collectief verslagen en daarmee eigende het zich ook het recht toe om op kennisvlak iedere autoriteit te verwerpen.
Daarbij dreef dat individu op de ideeëngolf van mei ’68. Wij hebben het recht om radicale kritiek te geven op de machtsverhoudingen, net zoals wij de radicale zeggenschap over ons lichaam opeisen, klonk het toen. Die leuzen waren ook te horen tijdens de betogingen tegen het coronabeleid, merkt Hertmans op. Alleen hadden ze een halve eeuw geleden rationele gronden en beoogden ze een algemene emancipatie, terwijl de tegenstand tegen het vaccinatiebeleid volstrekt irrationeel was en een veel smallere boodschap had: ik wil hier niet aan meedoen, want ik sta boven de maatschappij.
Hertmans predikt rede en prudentie en zet zich af tegen een generatie die liever eerst doet en dan nadenkt.
Het individu is de maat van alle dingen geworden en sociale media hebben het een platform geleverd waarop het private net zo belangrijk is als het publieke. Wat de nazi’s en de stasi’s ondanks hun tienduizenden spionnen niet lukte, krijgen Facebook en Instagram wel voor elkaar: uit vrije wil is de hedendaagse mens een open boek. De politiek is een populariteitspoll geworden, betogingen gaan nooit meer over fundamentele maatschappelijke veranderingen, maar over one-shot eisen. En ook het kwalijke identiteitsdenken waarin individuen zich niet langer identificeren op basis van hun gelijkenissen met de rest van de mensheid, maar wel aan de hand van hun verschillen met andere groepen, is daar een gevolg van.
Hertmans maakt een messcherpe analyse van onze leefwereld, en gaat precaire kwesties niet uit de weg. Hij is een intellectueel die zijn denken in een lange traditie plaatst, van Aeschylus en Sofocles, over Immanuel Kant en Georg Hegel tot Pierre Bourdieu en Chantal Mouffe. Maar uiteindelijk vindt hij soelaas bij Friedrich Hölderlin en zijn concept van het ‘Offene’. We moeten beseffen dat de wereld constant verandert en ons openstellen voor die veranderingen, zei de Duitse romantische dichter. Met utopische plannen komen we nergens, want die propageren een gesloten systeem, terwijl we net de openheid van de hoop nodig hebben, aldus Hertmans. Hij predikt rede en prudentie en zet zich af tegen een generatie die liever eerst doet en dan nadenkt.
