Shakespeares Macbeth blijft inspireren

Met ‘MCBTH’ door Het Toneelhuis en muziektheater LOD wordt vanaf deze week nog maar eens een nieuwe interpretatie van het bekende stuk van William Shakespeare op de planken gebracht. Blijkt dat de Bard was gefascineerd door het getal nul en het niets.

Nadat de voorbije jaren in onze contreien ook al Toneelgroep Amsterdam, Theater Zuidpool en figurentheater FroeFroe zich aan een van de meest grimmige stukken van de Bard waagden – we noemen slechts de meest recente bewerkingen – is het de beurt aan Het Toneelhuis.

Naakte essentie?

Wat denkt Guy Cassiers, die de regie voor zijn rekening neemt, nog te kunnen toevoegen aan een van de vaakst gespeelde toneelstukken ooit? Zo weinig mogelijk, blijkt uit de aankondiging. Cassiers wil samen met vaste dramaturg Erwin Jans en componist Dominique Pauwels van muziektheater LOD ‘Macbeth’ net tot de naakte essentie terugbrengen. Het wissen van de klinkers in de titel moet dat beklemtonen.

Al lijkt de toevoeging van live muziek en zang – zes muzikanten en drie zangeressen vertolken de innerlijke ontwikkeling van Macbeth – en Cassiers’ multimediale trademark die beloofde terugkeer naar de naakte essentie wat tegen te spreken.

Dat Cassiers gefascineerd is door het ontembare streven van de mens naar macht is na onder meer zijn gelauwerde ‘Triptiek van de macht’ bekend. Bij ‘Macbeth’ zit hij dus goed, want als er een stuk is waarin dat machtsstreven in elke letter vervat zit en dat zijn tijdloosheid al ruim 400 jaar heeft bewezen, dan is het dit. De tocht naar de absolute macht gaat bij Macbeth en Lady Macbeth over lijken en hoewel ze door het bloed dat aan hun handen kleeft steeds gekker worden van wroeging, gaan ze door tot het bittere eind. Het is niet moeilijk actuele parallellen in de wereldpolitiek te zien.

Shakespeare troef

Cassiers zal er niet meteen concurrentie van ondervinden, maar toeval of niet, ook aan de andere kant van de Atlantische Oceaan wordt ‘Macbeth’ groots herverpakt. In het Lincoln Center Theatre in New York gaat vanaf 24 oktober een bewerking in première door Jack O’Brien, een van Amerika’s bekendste theaterregisseurs en een Shakespearespecialist. Ethan Hawke zal de hoofdrol spelen.

Net als ‘Macbeth’ blijft ook ‘Hamlet’ steeds opnieuw inspireren. Cassiers pakt onder de titel ‘Hamlet vs Hamlet’ ook dat stuk tijdens het theaterseizoen 2013-2014 aan. Hij doet dat samen met compagnon de route Tom Lanoye, die dezelfde fascinatie voor het werk van Shakespeare deelt. Op 19 maart 2014 gaat hun Hamlet in Amsterdam in première.

Wiskundeknobbel

Niet alleen worden de schrijver Shakespeare en zijn oeuvre ruim 400 jaar na datum nog steeds om de haverklap opgevoerd, zo nu en dan worden de stukken of passages uit stukken ook opnieuw geïnterpreteerd. Savant Daniel Tammet tekent in zijn boek ‘Thinking in Numbers’ (voorlopig alleen in het Engels te verkrijgen) voor een van de kleurrijkste bespiegelingen van de laatste jaren.

In ‘Thinking in Numbers’ toont het autistische wiskundegenie Tammet hoe cijfers achter zowat alle aspecten van het dagelijkse leven schuilen en betoogt hij dat wiskunde even mooi en ontroerend kan zijn als literatuur en kunst.

Het getal nul

Een van de hoofdstukken uit dat boek is gewijd aan de fascinatie van Shakespeare voor het getal nul en het daarbij aansluitende woord en concept ‘niets’. Het duikt onder andere op in ‘King Lear’, waar Lear bijvoorbeeld tegen zijn dochter zegt “Nothing will come of nothing”. Ook de graaf van Gloucester waagt zich aan een ‘nietszeggend’ stukje dialoog: “The quality of nothing hath not such need to hide itself.”

Ook in ‘Macbeth’ is de idee ‘niets’ prominent aanwezig. Wanneer de eerste plannen om de zittende koning van Schotland, Duncan, te vermoorden in zijn hoofd rijpen – aangespoord door de drie heksen die hem voorspellen dat hij ooit zelf koning zal worden – is Macbeth bang van zijn eigen gedachten. Hij spreekt tot zichzelf: “And nothing is but what is not.” Het enige wat van belang is, zijn dingen die nog niet bestaan.

Romeinse cijfers waren Germaans

Shakespeare hoorde volgens Tammet tot de eerste generatie scholieren die leerde rekenen met de Arabische cijfers en het decimale talstelsel, het cijfersysteem dat we tot op vandaag gebruiken. In tegenstelling tot de Romeinse cijfers – de Tudors noemden ze Germaanse cijfers – zijn de Arabische een stuk handiger om complexe berekeningen uit te voeren. Bovendien is een van de tien cijfers het cijfer 0: ‘niets’. De introductie van dat cijfer opende niet alleen rekenkundige, maar ook filosofische mogelijkheden. Die laatste schemeren sterk door in het werk van de Bard. Tammet durft zelfs te stellen dat Shakespeare een belangrijke bijdrage leverde aan het verspreiden van het concept ‘niets’. En dat is niet ‘niets’.

Jeroen Bert