Paul Mennes – Het konijn op de maan

Paul Mennes schreef met Het konijn op de maan zijn meest persoonlijke en charmante roman. Daarin neemt hij Japan, object van levenslange begeerte, in het vizier.

Shokoretu! Waferu!’ De Japanse clichés over België – zijn chocolade, zijn wafels – blijken springlevend in het land van de rijzende zon. Maar hoe zit het met onze eigen voorstellingen over het Japan van de kimono, de sushi, de zen en de stripcultuur?

Paul Mennes stak in vorig werk zijn voorliefde voor de Japanse way of life nooit onder stoelen of banken. Kamermuziek, zijn voorlaatste roman, eindigde met de exodus van de 29-jarige Sam Penn naar Japan. Het boek was trouwens opgedragen aan een zekere Midori.

Nu, drie jaar later, schreef Mennes met Het konijn op de maan een heuse Japanroman waarin zijn alter ego Sam Penn met zijn Japanse vriendin Midori in Osaka een nieuw leven tracht op te bouwen. De inwoners van Osaka, aldus Sam, zijn beroemd om hun gevoel voor humor. Voor wie weet dat Mennes een van de meest lichtvoetige en ironische vertellers uit de Vlaamse literatuur is, kan het niet anders dan dat de combinatie Mennes-Osaka vuurwerk oplevert.

Mennes trok zelf enkele maanden naar Osaka om er met zijn Japanliefde in het reine te komen en had zich, zoals zijn antiheld Sam, serieus voorbereid. Hij volgde een paar jaar Japanse taalles zodat hij het echte Japan van binnenuit kon meemaken. Maar al in het vliegtuig op weg naar Osaka overvalt Sam een golf van heimwee en melancholische spleen. Die probeert hij weg te lachen met opmerkingen over waarom Amy Winehouse zo van die verdomde panda-ogen heeft.

In Osaka maakt hij kennis met de afstandelijke familie van zijn liefje Midori. Hij krijgt een job in een winkeltje van de oom van Midori, waar westerse toeristen op zoek zijn naar typisch Japanse robotfiguurtjes uit de tv-series van hun jeugd.

Terwijl Midori en Sam ondanks alle cultuurverschillen hun liefde proberen te doen slagen, serveert de verteller via allerlei lijstjes en pregnante observaties een originele inkijk in de Japanse cultuur.

Dat gaat van kleine dingen die hij geweldig vindt aan Japan – pasta met aardbeiensmaak, nieuwslezers die buigen naar de kijker bij begin en einde van het tv-journaal – tot minder leuke ervaringen zoals octopuspoten eten of vermoeide Japanners die in de trein met open mond liggen te slapen.

Ook de rare vooroordelen van de Japanners komen aan bod, die bijvoorbeeld geloven dat als je een foto van drie personen neemt, de persoon in het midden vroeg zal sterven.

Doorheen dat mozaïek ontstaat haast terloops een indringend, etnografisch portret van het sociale conformisme in Japan. Dat zuigt ook geleidelijk aan de lucht weg uit de relatie tussen Midori en Sam: ‘In gezelschap zeg je wat de groep van je verwacht. Je gaat niet dwarsliggen.’ Dat is het finale verdict van Midori als Sam tegen haar weer eens zijn beklag doet over de gevoelskilte van haar ouders en broer.

Sam beseft dat de uitzinnige popcultuur van de Japanners met hun gekke opschriften op T-shirts en dito kleurreclames een soort van overcompensatie vormt voor de innerlijke leegte. Sam, die altijd zo wegliep met die niet psychologiserende, Japanse manier van leven met al zijn rituelen, komt er na enkele maanden achter dat hij er als westerling uiteindelijk toch niet kan aarden. Hij zal er als gaijin – zoals de Japanners een buitenlander noemen – nooit worden aanvaard en beseft ten slotte – zonder expliciet Rudyard Kipling te citeren – dat ‘ east is east and west is west and never the twain shall meet’.

Mennes rekende in zijn debuut Tox ooit met zichzelf af als ex-vertegenwoordiger van de Generatie Nix die alleen maar leefde voor de kick van het moment. In Het konijn op de maan doet hij hetzelfde met zijn Japanliefde. Dat verlangen naar het exotisch andere blijkt zelfbedrog te zijn, ook al was het soms een zoete, o zo aangename leugen.

Voor een tijdje voelde Sam zich immers een gelukkige alien in Osaka. Maar als puntje bij paaltje komt, was hij aan de zijde van zijn Midori uiteindelijk toch maar gaijin in eigen gezin en trekt hij beter de onverbiddelijke conclusie.

Frank Hellemans