Paul Claes – Echo’s echo’s. De kunst van de allusie

Aan de hand van vele spitse citaten legt Paul Claes in Echo’s echo’s in een notendop uit welke dominante rol het begrip intertekstualiteit in de literatuurgeschiedenis heeft gespeeld.

‘Plagiaat is de basis van alle literaturen, behalve van de eerste, die overigens onbekend is.’

Die paradox van toneelauteur Jean Giraudoux is maar een van de vele spitse citaten die Paul Claes in Echo’s echo’s aanhaalt om voor de leek én de specialist in een notendop uit te leggen welke dominante rol het begrip intertekstualiteit in de literatuurgeschiedenis heeft gespeeld.

Claes laat magistraal zien hoe de hele literatuur en esthetica vanaf de oudheid doordesemd zijn van ontzag voor de teksten van de klassieke meesters, en hoe dat respect tot diep in de zeventiende eeuw leidde tot creatieve imitatie van de canonieke auteurs.

Zelfs Joost van den Vondel zwoer in 1650 nog bij die ‘behendig stelende’ poëtica, waarbij het voor de betere schrijver zaak is de klassieke erfenis zo goed mogelijk te verstoppen zodat ‘het de boeren niet merken, nochte voor den geleerden al te sterk doorschijne’.

In zijn openingshoofdstuk, ‘De twee esthetica’s’, dat in geen enkel handboek voor literatuurwetenschap zou mogen ontbreken, vertelt Claes hoe dit paradigma pas met de romantiek in de achttiende eeuw geleidelijk aan kracht verliest. Sindsdien komt het eropaan origineel te zijn en te breken met de traditie.

Maar ondertussen, aldus Claes, is er eigenlijk een derde, postmoderne esthetica opgedoken die beseft dat totale oorspronkelijkheid onmogelijk is en daarom aan recyclage doet.

Hoeft het gezegd dat Claes in die literatuur van de speelse bricolage maar al te goed zichzelf herkent? In 1991 kreeg Claes voor dit oorspronkelijk in 1988 verschenen boek de Staatsprijs voor essay en kritiek.

Deze nieuwe versie – die ook veel praktijkvoorbeelden van literatuuranalyse bevat – werd grondig onder handen genomen en is zonder meer verplichte kost voor al wie op een gefundeerde manier over literatuur wil meepraten.

Frank Hellemans