Papieren boek te vroeg dood verklaard

De Franse illustratrice Rébecca Dautremer, dit weekend in Vlaamse boekhandels te gast en zondag op de Boekenbeurs, verkent met ‘Het kleine theater van Rébecca’ de grenzen van het vertellen op, in en met papier.

Het papieren boek is al een paar keer dood verklaard, maar dat het niet zo’n vaart zal lopen toonde deze week het onderzoek van het Paper Chain Forum, waaruit blijkt dat 9 op 10 Vlaamse lezers nog steeds de voorkeur geeft aan lezen op papier en zegt dat ook in de toekomst te zullen doen. Goed nieuws dus voor het papieren boek? Ja, maar dat wil zeggen dat 1 op 10 liever digitaal leest en het betekent niet dat de andere 9 van e-books niets willen weten.

Volgens de Boekbarometer 2013, bijvoorbeeld, is het aantal digitale lezers in Vlaanderen op één jaar tijd verdubbeld. In 2012 gaf 1 op 10 respondenten aan geregeld een e-book te lezen, in 2013 is dat 1 op 5 geworden. Het onderzoek werd bekend gemaakt aan de vooravond van de Boekenbeurs, geen volle week dus voor het onderzoek van Paper Chain Forum.

Een tikkeltje meer

Niets sluit uit dat lezers beide dragers genegen zijn, maar dat het toenemende digitale lezen vreet aan de markt van het papieren boek is onvermijdelijk. Het grootste slachtoffer daarvan is de paperback. Die heeft blijkbaar nog te weinig te bieden om de concurrentie met e-books aan te gaan. Veel lezers houden van boeken op papier – omdat ze houden van de geur van papier, omdat ze hun favoriete passages liever markeren met een balpen of een ezelsoor dan door te tappen op een scherm – maar willen wel steeds meer dat die boeken op papier, die vaak duurder zijn dan de digitale versie, dat tikkeltje meer te bieden hebben.

Daarom dat nogal wat uitgeverijen, naast het uitbrengen van digitale versies van veel boeken, ook uitpakken met fraai ingeklede boeken. Daarbij wordt gespeeld met lay-out en formaat tot het boek het kader van tablet of e-reader ontgroeid is. Ook geïllustreerde romans voor volwassenen zijn terug van weggeweest. En er verschijnen steeds meer prentenboeken die qua inhoud en vorm vooral mikken op boekenminnende ouders en niet zozeer op hun kroost. Het lijkt wel alsof met de hete adem van de digitale literatuur in de nek het papieren boek meer kansen krijgt om vormelijk uit zijn voegen te barsten.

Commercieel risico

Zo was het een risico om een boek als ‘Alice in Wonderland’ uit te geven in de versie geïllustreerd door de Franse illustratrice Rébecca Dautremer (in het Nederlands bewerkt door Ed Franck). Het meet 35 bij 28 cm, telt 137 pagina’s met de onversneden tekst uit de roman van Lewis Carroll, begeleid door illustraties die niet zelden twee pagina’s vullen. Het werd een succes, zowel artistiek als commercieel.

En het was klein bier in vergelijking met wat Dautremer klaarspeelde voor haar jongste boek, ‘Het kleine theater van Rébecca’ uit 2012. Niet dat dat boek nog groter werd. Het is de manier waarop Dautremer haar verhaal vertelt en haar personages tot leven brengt, die buitengewoon is: op het papier en ín het papier. Dautremer voert in ‘Het kleine theater van Rébecca’ allerlei figuren uit haar oeuvre op in op papier geschilderde en in het papier uitgeknipte taferelen, die tot stand komen naarmate je de bladzijden omdraait. Ze gebruikt amper woorden en laat heel veel ruimte voor invulling door de lezer. Ze maakt zo van haar boek meer dan louter de drager van beeld en tekst. In ‘Het theater van Rébecca’ is het fysieke boek een deel van de vertelling.

Meer dan een concept

Het artistiek benutten van het fysieke boek is niet nieuw, maar in de meeste gevallen gaat het om boeken die worden gerecycleerd tot conceptuele kunstobjecten. De Braziliaanse kunstenaar Miguel Gontijo – bij wie Michael Borremans op bezoek was in de tv-reeks Brazilië voor beginners – snijdt in encyclopedieën, beschildert ze, beplakt ze tot het een nieuw kunstwerk wordt. De Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer deed in 2010 iets vergelijkbaars. Hij ging na het succes van ‘Extreem luid & ongelooflijk dichtbij’ – waarin hij naast de woorden ook gebruik maakt van typografie en beelden om zijn verhaal te vertellen – de recyclagetoer op in ‘Tree of Codes’. Daarvoor nam hij zijn favoriete boek, ‘Street of Crocodiles’ van Bruno Schulz, en verwijderde woorden tot hij een nieuw verhaal kreeg.

Wat ‘Het kleine theater van Rébecca’ anders maakt, is dat het niet om het concept draait, maar dat de vorm, hoe indrukwekkend ook op zichzelf, dient om een toegankelijk verhaal te vertellen dat door een breed en ondertussen trouw publiek kan gesmaakt worden. Een publiek dat zondag geduldig zal aanschuiven om posters met prenten uit het werk van Dautremer te laten signeren.

Rébecca Dautremer in Vlaanderen:

• Vrijdag 8/11: lezing en signeersessie in Boekhandel Duimelot (Leuven) om 18 u.
• Zaterdag 9/11: signeersessie in Boekhandel De Reyghere (Brugge) van 10 tot 11.30 u. / signeersessie in Boekhandel I*Boeks (Ledeberg) van 13 tot 14.30 u / signeersessie in Boekhandel Passa Porta (Brussel) van 16 tot 18 u.
• Zondag 10/11: signeersessie van 12 tot 17 u. op de Antwerpse Boekenbeurs (Stand 307)