Als het over onze leesgewoonten gaat, horen we alleen maar onheilsberichten in de pers. Ook de Duitse uitgeefster Felicitas von Lovenberg stelt vast dat lezen op zijn retour is, terwijl lezers het net zo heilzaam en prettig vinden. Over deze paradox schrijft ze in Lezen in tijden van Netflix. ‘We leven in deelcultuur, maar de leeservaring leent zich daar moeilijk toe.’
Er bestaan al zoveel boeken over het belang van lezen. Waarom wilde jij er nog één schrijven?
FELICITAS VON LOVENBERG: We lezen minder, hoewel we steeds meer weten over de voordelen ervan. En terwijl de geletterdheid over de hele wereld nooit zo hoog was als nu, daalt de boekenverkoop.
Heel lang dacht ik dat boeken geen verdediging nodig hadden. De voordelen van lezen, die zijn toch vanzelfsprekend? Tot ik in kleine dingen begon te beseffen dat de mentaliteit aan het veranderen is. Een paar jaar geleden was het nog normaal om vrienden op een etentje te vragen naar hun leestips. Nu lijkt iedereen het alleen nog over Netflix te hebben. Het gesprek over boeken is uitgedoofd. Met Lezen in tijden van Netflix wil ik de mensen die wel nog lezen, doen stilstaan bij hoe belangrijk dit wel is, voor onszelf en voor de maatschappij als geheel.
Ik denk dat de evolutie om bewuster te gaan leven ons zal doen teruggrijpen naar boeken.
Is Netflix dan dé vijand van de literatuur?
VON LOVENBERG: Ik hou er niet van om vijanden te benoemen. De echte reden waarom mensen minder lezen is omdat de concentratiespanne is afgenomen. We zijn het gewoon om informatie in hapklare brokjes te krijgen en onze bereidwilligheid om ons te laten afleiden is veel groter dan vroeger. We veranderen van zender als wat we zien ons niet aanstaat want we zijn onverbiddelijk voor saaiheid. Vroeger zou je een boek vijftig pagina’s een kans geven, nu geven we veel sneller op.
We zijn het bovendien zo gewoon om te multitasken. We kijken een serie en checken simultaan onze sociale media. Lezen vraagt exclusiviteit. Als je leest, is dat het enige wat je doet. Mensen vinden het daardoor moeilijk om de concentratie te vinden om ‘gewoon te lezen’. Tegelijkertijd leven we in een tijd waarin iedereen aan yoga en mindfulness doet, omdat ze die focus missen. Dat stemt me wel hoopvol. Ik denk dat de evolutie om bewuster te gaan leven ons zal doen teruggrijpen naar boeken.
Lezen krijgt wel eens de stempel ouderwets te zijn. Moet de boekenindustrie moderniseren om jonge lezers aan te trekken?
VON LOVENBERG: Als er iets mis was met het boek an sich, zouden boeken al zijn geëvolueerd sinds de boekdrukkunst. Dat is niet gebeurd.
Uiteraard zullen we in de toekomst filmfragmenten integreren in boeken en e-books publiceren waarin de lezer kan kiezen hoe het verhaal afloopt. Sommige van die experimenten zullen slagen, andere niet. Maar tegelijkertijd zullen ‘gewone’ boeken blijven bestaan. En dat is maar goed ook.
Wat is volgens jou dan de grote kracht van boeken?
VON LOVENBERG: Lezen maakt ons veerkrachtiger. Als je veel leest en je inleeft in personages, besef je dat we allemaal anders zijn. Daardoor ga je jezelf gemakkelijker accepteren. Die zelfacceptatie maakt ons gelukkiger waardoor het niet verrassend is dat lezers zelfzekerder zijn, meer verdienen, langer leven, minder last hebben van depressie…
Als de voordelen van lezen zo evident zijn, waarom komen zoveel mensen er dan niet toe?
VON LOVENBERG: Veel mensen weten niet hoe je écht in een boek moet duiken. Het is niet omdat je een boek opent dat je je meteen in een andere wereld bevindt. Lezen vraagt een inspanning.
Voor echte lezers is lezen een noodzaak, die kunnen niet zonder. Om dat niveau te bereiken, moet je oefenen. Als je beseft hoe goed het voor jou is, moet je trainen om er een gewoonte van te maken, net zoals je dat zou doen als het om sport of gezonde voeding ging.
Verder hebben veel mensen het moeilijk om een boek te kiezen. Als je een negatieve leeservaring hebt, zal je niet snel geneigd zijn om opnieuw naar een boek te grijpen. Toch bestaat er voor elke lezer een boek. Het wordt helaas steeds lastiger dat te vinden, alleen al omdat er steeds minder plaats is voor literatuurrecensies in de media.
Lees ook: Heeft klimaatfictie een toekomst?
Hoe doe je dat dan, het juiste boek vinden?
VON LOVENBERG: Spreek je vrienden of je boekhandelaar aan. Vertel hen wat je graag gelezen hebt en vraag waar zij enthousiast over zijn. Het klinkt logisch, maar we praten niet meer over boeken. Zo’n kleine daad kan al snel voor een kettingreactie zorgen.
Maar bovenal, vertrouw op je eigen smaak. Je moet het gevoel hebben dat je vrij bent om een boek te kiezen. Alleen dan kan je ervaren dat je deel wordt van een boek, dat jij met jouw lezing het boek vervolledigt. Want boeken bestaan niet zonder lezers.
In Lezen in tijden van Netflix geef ik daarom ook geen concrete leestips, wel geef ik aanbevelingen die je een keuze helpen maken of je een manier van lezen aanreiken die bij je past.
Je geeft inderdaad vrijblijvende inspiratie, maar over de keuze tussen een papieren boek of een e-book ben je resoluut. Hoezo?
VON LOVENBERG: Papieren boeken zijn niet alleen beter voor de concentratie, maar ook veiliger. Iemand kijkt mee als je een e-book leest. Een algoritme weet waar je pauzeert en welke passages je overslaat. Dat zijn heel persoonlijke gegevens die veel waard zijn in onze consumptiemaatschappij. Ik wil een boek in mijn handen kunnen houden zonder dat iemand weet wat ik lees, voel of denk.
Terwijl de boekenverkoop daalt, stel je vast dat boekenclubs en literaire evenementen wel succes hebben. Hoe komt dat?
VON LOVENBERG: We leven in een deelcultuur, maar de leeservaring leent zich daar moeilijk toe. Sommige mensen gaan dus naar evenementen in plaats van te lezen, omdat ze zo een foto kunnen delen op Instagram of omdat ze geloven dat gedeelde ervaringen leiden tot sterkere herinneringen. Daarnaast zijn we vanuit een verlangen naar authenticiteit nieuwsgieriger geworden naar de persoon achter een kunstwerk. Voor schrijvers zullen tournees in de toekomst nog belangrijker worden. Voor succesvolle auteurs is dat een goede zaak, maar voor onbekende schrijvers wordt het zo alleen maar moeilijker.
Ik ben van mijn eerste echtgenoot gescheiden naar aanleiding van een boek.
In België wijst onderzoek uit dat leerkrachten Nederlands minder (graag) lezen en dat leerlingen zwakker scoren op begrijpend lezen. Hoe is het in Duitsland gesteld met de rol van lezen op school?
VON LOVENBERG: Hier werken we sinds kort met Antolin, een nieuw project rond leesbevordering. Ieder kind krijgt via Antolin een account waarin ze bijhouden hoeveel ze lezen. Daarmee zijn er punten te verdienen die ze kunnen inruilen voor gratis boeken. Het lijkt echt te werken.
Als ouder van een zoontje in het eerste leerjaar moet ik iedere dag aanduiden dat we samen vijftien minuten hebben gelezen. Dat klinkt misschien streng maar op die manier train je je kind om stil te zitten en te lezen, en dat doe je samen. Hierdoor worden ze misschien niet allemaal gepassioneerde lezers, maar je verhoogt wel de kans.
Welke rol spelen boeken in jouw leven?
VON LOVENBERG: Een hoofdrol, er gaat geen dag voorbij dat ik niet lees. Boeken hebben mijn levensloop heel vaak bepaald. Zo ben ik van mijn eerste echtgenoot gescheiden naar aanleiding van een boek. Verder verkies ik meestal het gezelschap van boeken boven dat van mensen. Door te lezen heb ik hoge verwachtingen van het leven en van mijn entourage. Ik leg de lat hoog, ook voor mezelf. Maar ik zie het niet als een vlucht uit de werkelijkheid. Sommige boeken nemen me mee naar andere werelden maar evengoed confronteren veel boeken me net met de maatschappij en brengen ze het leven dichterbij. Je kan volgens mij dan ook nooit te veel lezen.
Lezen in tijden van Netflix van Felicitas von Lovenberg is uitgegeven door Uitgeverij Cossee, 174 pagina’s, 9789059368446, €17,50.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
