Ons Erfdeel en ons Congo: een koloniaal geheugen met gaten in

In Ons Erfdeel van februari situeert Idesbald Goddeeris Congo min of meer in de Vlaamse navel.

Idesbald Goddeeris, docent imperiale geschiedenis aan de K.U. Leuven, kijkt terug op de stoet herdenkingen van het Belgisch koloniaal verleden. Hij legt de vinger op enkele opvallende tendenzen in de visie op onze oud-kolonie. Dat de grote polemieken uitgebleven zijn, bijvoorbeeld. Goddeeris ziet een consensus, waarbij de morele verantwoordelijkheid van België bij de dekolonisatie en de uitschakeling van Lumumba erkend wordt. Maar dat betekent niet dat we in het reine gekomen zijn met dat koloniale verleden, aldus de auteur.

Dat kan ook moeilijk, want ons koloniaal geheugen laat ons volgens Goddeeris in de steek. Als we buitenlandse critici mogen geloven, is België de slechtste koloniale leerling van de klas. Maar belangrijker is, zo zegt Goddeeris, dat die buitenlandse visies “…afwezig zijn in het Belgische collectieve geheugen en maatschappelijk debat.” Daarnaast beroert de koloniale herinnering de gemoederen veel meer in onze buurlanden. Bewijs daarvoor ziet Goddeeris onder andere in koloniale monumenten. Nederland richt er voor de slachtoffers voortdurend nieuwe op. Groot verschil met België: “Congolezen hebben geen standbeelden in Congo. Leopold II daarentegen is nog altijd de enige vorst die een ruiterbeeld heeft in de schaduw van het koninklijk paleis.”

Een ander belangrijk feitelijk verschil is het gebrek aan grote postkoloniale migratie in ons land. Meer dan de helft van de Congolezen kwam ook pas na 1990 naar België. Daardoor heeft België een “afwezige Congolese tegenstem”. Elders vormen de postkoloniale migranten de belangrijkste tegenstem in het debat. In Vlaanderen publiceerden echter geen Congolezen. In de Franstalige gemeenschap deed ondermeer Isidore Ndaywel è Nziem, hoogleraar aan de Universiteit van Kinshasa, dat wel. Die Vlaamse navelstaarderij nuanceert Goddeeris dan weer, door erop te wijzen dat de Congolezen wel vaak aan het woord komen in de Vlaamse publicaties. Maar dan kan je je nog altijd de vraag stellen of die verhalen niet vertekend zijn: ze werden tenslotte aan Belgen verteld?

Goddeeris kijkt nu al uit naar de herdenkingen van 2060. Merkwaardig voor een historicus, geeft hij zelf toe. Hij hoopt dat de echte synthese van ons koloniale verleden nog komt, en dan graag met Nederlandse vertalingen van Congolese auteurs.

Naast Congo is er in deze februari-editie van Ons Erfdeel ook aandacht voor de verengelsing van het hoger onderwijs, in bijdrages van Gita Deneckere en Ruben Mantels en Jozef T. Devreese. Verder lezen we over de herontdekking van schilder Gabriël Metsu, “Ooit beroemder dan Vermeer“. Daarnaast stelt Piet Gerbrandy interessante vragen: “Zou men een belangrijk dichter kunnen zijn zonder ooit één goed gedicht te hebben afgeleverd? (…) Is de intensiteit van het dichterlijk gevoelsleven maatgevend?”. Aanleiding is het verzameld werk van Jotie T’ Hooft. Aan de lezer om te oordelen of daar ook antwoorden op gegeven worden.

Simon Demeulemeester