Nieuwe poëtische Houellebecq is geen tussendoortje

Met zijn vierde dichtbundel ‘Configuration du dernier rivage’ keert de Franse schandaalschrijver Michel Houellebecq terug naar de poëzie, die hij als zijn eerste liefde beschouwt.

De melancholieke toon van veel gedichten in deze lijvige bundel verbaast. Qua thematiek sluiten de verzen naadloos aan bij de hoofdmoot van Houellebecqs oeuvre, aldus Michiel Leen die er als de kippen bij was om deze nieuwe gedichten te fileren in het licht van zijn romans.“Ecrit par un salaud/ et lu par des crétins,” zo eindigt een van de honderd gedichten in Houellebecqs recentste bundel, en daarmee zijn de verhoudingen tussen het ‘lyrisch ik’ van het Franse (ex?) enfant terrible en de lezer meteen scherp gesteld. ‘Configuration du dernier rivage’ is geen dessertje na de Goncourt 2010, geen zoethoudertje voor de fans, tussen twee romans in.

Rellen en verontwaardiging veroorzaakt de verschijning van een nieuwe Houellebecq al enkele jaren niet meer. Daarvoor is de schrijver waarschijnlijk te incontournable geworden, en is het publiek misschien wel te zeer gewend geraakt aan de figuur Houellebecq. Veel luider weerklinkt in de berichtgeving de vraag of dit nu ’s schrijvers zwanenzang is. Sommige berichten rondom de verschijning van ‘Configuration du dernier rivage’ hadden meer oog voor speculaties over Houellebecqs gezondheidstoestand, waarvan men vermoedt dat die onherstelbaar ondermijnd is door alcohol en tabak, dan voor de bundel zelf. Het kan geen kwaad om in herinnering te brengen dat dezelfde morbide speculatie ook enkele jaren gelden, bij de lancering van zijn Goncourt-winnende roman ‘La carte et le territoire’, de kop opstak.

Dit gezegd zijnde: Houellebecq toont zich in deze bundel van een opvallend melancholische kant. Cycli als ‘L’ étendue grise’ en ‘Les parages du vide’ stralen een gelatenheid uit die je net van deze auteur niet meteen zou verwachten. Een van de gedichten verwijst expliciet naar ‘La possibilité d’un île’, tot nader order de roman met de meeste poëtische zeggingskracht uit Houellebecqs oeuvre. Dit ‘île’ wordt in het gedicht een eilandje van geluk, bereikt door de zeldzame verstrengeling van ziel en lichaam, die Houellebecq zijn protagonisten meestentijds met sadistisch genoegen ontzegt. Alleen: in dit gedicht wordt het de protagonisten haast mededogend wel gegund.

You’re approaching the end

Dus ja, in deze bundel spelen vergankelijkheid, vergeefsheid en gelatenheid een voor Houellebecqs doen opmerkelijke rol. Maar ‘Configuration du dernier rivage’ een bezadigde bundel noemen, zou overdreven zijn. Houellebecq zou Houellebecq niet zijn als hij de haast romantische passages niet afwisselde met teksten waar het sarcasme, op het nihilistische af, vanaf druipt. Het leedvermaak om de verliezers van een aan vrijemarktwerking onderhevige seksualiteit moeten het eens te meer ontgelden.

Verzen als ‘Tu te cherches un sex-friend,/ Vieille cougar fatiguée/ You’re approaching the end/ Vieil ouiseau mazouté’ ademen de lamlendige seksuele frustratie die de personages uit ‘Les particules élémentaires’ en ‘Extension du domaine de la lutte’ zo in hun greep hield – met meer thanatos dan eros. Niet verbazingwekkend onder een hoofdstuktitel als ‘Mémoires d’une bite.’

Rhyme bien plate

Of Houellebecq ook met recht een reden een groot dichter kan worden genoemd, blijft voer voor discussie. Veel esthetisch plezier straalt er niet van de pagina’s af, de rijmen zijn vaak gekunsteld, stilistisch en technisch weinig opzienbarend. Houellebecq aarzelt niet om de stilistische tekortkomingen van zijn verzen zelf in de verf te zetten: “Je m’excuse pour cette rhyme bien plate,” eindigt een kwatrijn dat nog behoefte had aan een rijm op ‘promesses de bonheur sur deux pattes.’ (Waarbij het over jonge meisjes handelt.)

Maar ook daarin vertoont ‘Configuration du dernier rivage’ een opvallende parallel met Houellebecqs proza-oeuvre, dat evenmin om zijn stilistische merites geroemd werd. En net als in de romans is het evenzeer mogelijk dat Houellebecq die platte stijl net inzet om, met de lelijkheid en banaliteit van zijn taalgebruik als wapen, zijn punt te maken over de post-industriële puinhoop waarop zijn personages rondkrioelen. Botst het romantische potentieel van het woord ‘rivage’ in de titel al niet met het zo uit een technische handeleiding weggelopen ‘configuration?’ Het is er, kortom, misschien wel om gedaan. Misschien.

Michiel Leen