Robert Harris is een kei in het schrijven van historische romans: denk maar aan zijn Cicero-romans ‘Imperium’ en ‘Lustrum’. Nu waagt hij zich aan Alfred Dreyfus. Roman Polanski gaat de roman alvast verfilmen.
Rond de vorige eeuwwisseling stond Frankrijk aan de rand van een burgeroorlog. Een spionageschandaal en een van de grootste gerechtelijke dwalingen waren de oorzaak. Ook nu nog is de Dreyfus-affaire actueel. Robert Harris (57) schreef er een boeiende historische thriller over die Roman Polanski verfilmt: ‘An Officer and a Spy’.
Duivelseiland
Harris’ roman begint in Parijs op een bitterkoude ochtend van januari 1895. 4.000 militairen en 20.000 boze toeschouwers kwamen opdagen om de vernedering van kapitein Alfred Dreyfus bij te wonen. Hij wordt beschuldigd van verraad en van geheime documenten aan de Duitsers te hebben bezorgd. Een generaal te paard deelt de massa mee dat de kapitein niet waardig is nog wapens te dragen. Hij wordt gedegradeerd en verbannen naar het Duivelseiland, een rots voor de kust van Frans-Guyana. Hij zal er de enige gevangene zijn, met zijn bewakers mag hij niet spreken. Een lid van de Republikeinse Garde scheurt de epauletten van Dreyfus’ schouders, trekt de rode strepen van zijn broek, breekt zijn sabel in tweeën. De toeschouwers schreeuwen ‘Judas!’ ‘Verrader!’ en ‘Dood aan de Jood!’. Dreyfus roept dat hij onschuldig is, maar geraakt niet boven het gebrul van de massa.
Antisemitisme
Een van de toeschouwers is majoor Georges Picquart. Minister van Oorlog Mercier heeft hem gevraagd de degradatie bij te wonen en verslag uit te brengen. Als waarnemer van Mercier heeft hij ook het proces meegemaakt. Net als veel Fransen van toen heeft Picquart antisemitische opvattingen en denkt hij dat Dreyfus schuldig is. Bovendien is Picquart een trouwe militair, nationalist en patriot die de voor Frankrijk vernederende oorlog van 1870 niet is vergeten. En eigenlijk werpt de volgende oorlog al zijn schaduw vooruit. Picquart wordt de jongste kolonel van het Franse leger en hoofd van de geheime dienst. Een wat suffe en inefficiënte organisatie die werkt onder de weinigzeggende naam ‘Afdeling Statistiek’. Picquart gaat ze hervormen en begint hij te twijfelen aan de schuld van Dreyfus. Bovendien heeft hij zelf een verdachte op het oog: de Franse majoor Ferdinand Walsin-Esterházy. De man leefde rijkelijk, had veel schulden en vermoedelijk daarom ging hij spioneren voor de Duitsers.
J’Accuse…!
Picquart verzamelt bewijsmateriaal tegen Esterházy, maar zijn chefs overtuigen kan hij niet. Integendeel: ze raden hem aan zijn onderzoek te stoppen. En hij krijgt een waarschuwing. Hij mag niet langer de inlichtingendienst leiden, wordt weggestuurd naar Tunesië, krijgt er een opdracht die hem zo goed als zeker het leven zal kosten. Maar intussen is in Frankrijk een beweging ontstaan die de zaak Dreyfus opnieuw wil onderzoeken. Esterházy komt voor een militaire rechtbank die de affaire achter gesloten deuren behandelt en wordt vrijgesproken. Picquart zelf belandt in de cel, beschuldigd van vervalsing. Dreyfusards (de voorstanders van een nieuw proces) en ‘antidreyfusards’ staan lijnrecht tegenover elkaar. Vooral het scherpe artikel en de open brief van Emile Zola aan president Fauré, ‘J’Accuse…!’, in de krant L’Aurore gaven een nieuwe dimensie aan de zaak. Uiteindelijk zal Dreyfus terugkeren van Duivelseiland en vrijgesproken worden. Met hem Picquart die generaal wordt en onder Clemenceau minister van Oorlog. In 1914 sterft hij door een val van zijn paard. Dreyfus zal als luitenant-kolonel dienen in de Eerste Wereldoorlog. Esterházy wordt correspondent voor een Franse krant in Groot-Brittannië. Hij blijft ongestraft.
Jood op een rots
Maar zo ver gaat Robert Harris niet in zijn verhaal. Wel laat hij Dreyfus een onderhoud hebben met minister Picquart. Dreyfus komt hem vragen of hij niet een hogere rang kan krijgen na al de jaren die voor hem verloren zijn gegaan. Het zijn de enige woorden die Robert Harris Dreyfus in een epiloog laat zeggen. Niet toevallig dat hij het laatste woord krijgt. Opvallend is dat Harris van Georges Picquart de centrale figuur maakt in deze complexe historische thriller. Hij is het die het verhaal vertelt.
Picquart noch Dreyfus zijn echt sympathieke figuren. Dreyfus blijkt halsstarrig, op het arrogante af. Picquart is al even stijfkoppig en principieel. Maar hij is ook rechtvaardig, tot het uiterste. Als toegewijd militair moet hij moeilijke keuzes maken. Je zou bijna zijn anti-Joodse uitspraken vergeten. Privé heeft hij het moeilijk. Zijn zieke moeder is een last, maar hij houdt van haar. Jeugdvriendin Pauline, net als Picquart een jaar of veertig, blijft een liefde. Maar er is ook nog de getrouwde Blanche die stukken jonger is. Harris tekent ze met mooie details: de ene kleedt zich uit in het donker, de andere is fier op haar naakte lichaam. We krijgen een beeld van de rijke Parijse bourgeoisie tijdens de belle époque, het stukje fin-de-siècle tussen twee oorlogen in. We flaneren langs de boulevards, nemen de trein, zitten mee aan de tafel van de rijken. En we bekijken van binnen naar buiten het Franse leger dat vaak op een trieste operette lijkt en vooral zichzelf wil beschermen tegen alle ethiek in. ‘We kunnen het ons eenvoudigweg niet veroorloven ons van deze belangrijke zaken te laten afleiden door zoiets onbeduidends als een Jood op een rots’, luidt het ergens van een hogere officier.
Polanski
‘De officier’ is een goed gedocumenteerde docuthriller, een mooi tijdsbeeld dat ook nog bijzonder actueel is. Denk maar aan de klokkenluider die altijd het kind van de rekening wordt. En ook deze bedenking van Picquart is veelzeggend: ‘Er is helemaal geen geheim. Niet echt, niet in de moderne wereld van fotografie, telegrafie, spoorwegen en krantenpersen.’ Wel blijf je je als lezer de vraag stellen wat geschiedenis is en wat verzonnen. ‘Geen van de personages in dit boek is volledig aan mijn fantasie ontsproten, zelfs de onbelangrijkste niet, en vrijwel alle gebeurtenissen hebben zich op enigerlei wijze ook in de werkelijkheid voorgedaan’, zegt Harris zonder echt een antwoord te geven. Dat Roman Polanski ‘An Officer and a Spy’ verfilmt is geen wonder. Hij werkte eerder al samen met Harris voor onder meer ‘The Ghost Writer’ en het idee voor de Dreyfus-thriller kwam er na een lang gesprek.
Wie is Robert Harris?
De gewezen Britse journalist (niet te verwarren met Thomas Harris van ‘The Silence of the Lambs’) veroverde twintig jaar geleden de bestsellerlijsten met zijn debuut ‘Fatherland’. Een ‘what if?’- thriller die speelt in een Europa waar Hitler de oorlog heeft gewonnen. Het boek had een enorm succes en Harris zei ironisch dat Hitler voor hem erg goed was geweest. Ook met zijn tweede roman, ‘Enigma’, bleef Harris in de sfeer van WOII. Dit keer ging het om het werk (en de liefdes) van de codebrekers in Bletchley Park. Het minder geslaagde ‘Archangel’ (1999) speelt in Rusland waar de geest van Stalin nog steeds de lucht bevuilt. Met ‘Pompeii’ gaat hij verder terug in het verleden en schrijft hij schitterend over de twee die dagen die de uitbarsting van de Vesuvius in 79 voorafgaan.
‘Imperium’ en ‘Lustrum’ zijn de twee eerste indrukwekkende delen van een trilogie over de Romeinse politicus en legendarische redenaar Cicero. Tussendoor schreef hij in 2007 het ophefmakende ‘The Ghost’, over een fictieve Britse premier die heel veel op Blair gelijkt en beschuldigd wordt van oorlogsmisdaden. Harris was ooit bevriend met Blair. Ook met ‘The Fear Index’ (2011) speelde Harris kort op de bal. Een technothriller met de financiële crisis als achtergrond en een wetenschapper die een computerprogramma heeft ontworpen dat beursschommelingen voorspelt. Niet Harris’ beste thriller, ook al omdat de personages al te zeer dienaars van de plot zijn. Meestal zorgt hij voor een mooi evenwicht tussen de persoonlijke sores van zijn personages en het verhaal. Niet zomaar zijn de meeste thrillers verfilmd en in bijna veertig talen vertaald.
Robert Harris, ‘De officier’, Cargo, 445p., 24,90 euro. Verschijnt begin volgende maand. Alle thrillers zijn in het Nederlands uitgebracht.
Fred Braeckman
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier