Lena Moechina: de Anne Frank van Leningrad

Het dagboek van de Russische tiener Lena Moechina tijdens de Duitse blokkade wordt vergeleken met dat van Anne Frank.

‘Lieve onbetaalbare vriend, mijn dagboek. Alleen jou vertrouw ik al mijn smarten, zorgen en verdriet toe.’ Zo begint de zeventienjarige Lena Moechina een bladzijde van haar dagboek. Ze begon met schrijven in mei 1941. Een maand later vielen de Duitsers de Sovjet-Unie binnen, op 6 september omsingelden ze Leningrad. Het werden 900 verschrikkelijke dagen. In het begin gaat Lena’s dagboek over de zorgen van een tiener: de problemen op school, de examens, de vriendinnen, de eerste liefdes, dat er te weinig geld is voor een zomervakantie. Later, als Leningrad (het huidige Sint-Petersburg) zo goed als afgesloten is van de rest van het land, gaat het om honger, voedseltekort, wanhoop, dood, bijtende kou, luchtalarm. Lena zou op 7 februari 1942 helemaal alleen achterblijven: ‘Gistermorgen is mama gestorven. Ik blijf alleen achter’, zo luidt het sober.

Lekker kattenvlees

Voedseltekort is een steeds weerkerend onderwerp in haar dagboek. Zelfs de kat werd opgegeten. 18 december 1941, als de inkt op school bevriest: ‘We hadden vandaag lekkere soep met brood en spaghetti. Het kattenvlees is voor nog twee keer groot genoeg. Wat het daarna wordt moeten we maar zien. Het zou goed zijn om nog eens een kat op de kop te tikken. Neen, ik had nooit gedacht dat kattenvlees zo lekker zou zijn, zo mals.’ Lena vermeldt het niet, maar algemeen wordt aangenomen dat er in Leningrad ook kannibalisme was.

Stalin komt nauwelijks ter sprake in haar dagboek. Begin januari 1942 maakt ze zich kwaad omdat ze zitten om te komen van de honger ’terwijl Stalin gisteren in Moskou een diner gaf ter ere van Eden. Het is gewoon waanzinnig: zij zitten daar te schransen, als beesten, en wij kunnen niet eens op een menselijke manier aan een homp brood komen.’ Eind februari klinkt het anders. Dan is ze ervan overtuigd dat ‘de regering en kameraad Stalin zelf elke seconde aan ons denken en onze toestand naar vermogen proberen te verlichten.’

Anne Frank

Lena Moechina eindigt haar dagboek abrupt op 25 mei 1942. Ze hoopte toen dat ze snel zou kunnen worden geëvacueerd. In 1962 overhandigde een onbekende haar dagboek aan een archief in Leningrad. Niemand had er aandacht voor tot historicus Sergei Yarov het vond en aandrong op publicatie. Hij vergeleek het met het dagboek van Anne Frank.

Eerst werd algemeen aangenomen dat Lena de omsingeling niet had overleefd. Tot de uitgevers na heel wat zoekwerk het spoor van Lena Moechina weervonden. Ze overleed in Moskou in 1991. Ze was 66 en werkte de laatste jaren voor haar pensionering als kunstenares en kopieerster van stoffen op een manufacturenfabriek. Van haar dagboek had ze nooit gewag gemaakt. Hoewel ze toch ergens op een bladzijde had vermeld: ‘Bewaar mijn droeve historie op je bladen, en vertel later, als het nodig is, alles aan mijn familie, zodat ze het allemaal weten – als ze dat willen natuurlijk.’

‘Lena’s dagboek’ is een beklijvende en harde getuigenis, een droevige kroniek van een periode waarover in Rusland nog heel wat taboes bestaan. Onthullend is het voorwoord van de Nederlandse regisseuse Jessica Gorter die met ‘900 dagen’ een opvallende documentaire maakte over het beleg van Leningrad.

Fred Braeckman