Jeroen Zuallaert, journalist voor Knack, herlas ‘Koning van Katoren’ van Jan Terlouw. ‘Wie het boek vandaag ter hand neemt, leest er niets minder in dan een voorafspiegeling van de ‘Zweedse coalitie’.
Eigenlijk zou u nooit uw favoriete jeugdboek mogen herlezen. Het aantal boeken dat u in uw jeugd hebt uitgelezen, is doorgaans omgekeerd evenredig met het aantal vrienden dat u aan die periode heeft overgehouden. En ondergetekende heeft véél boeken gelezen tijdens zijn jeugdjaren.
En dus kiezen we voor Koning van Katoren, van de Nederlandse schrijver Jan Terlouw (1931). De versie die voor me ligt, dateert uit 1974, en ziet eruit zoals een jeugdboek er hoort uit te zien: een harde kaft met een sobere tekening in zwart-wit, in de loop der jaren verrijkt met vlekken, subtiel vergeelde pagina’s en vermoedens van etensresten.
Voor wie een ongelukkige jeugd heeft gehad zonder stedelijk gefinancierde bibliotheek, schets ik graag even de korte inhoud. Het verhaal speelt zich af in Katoren, een land dat sinds de dood van de kinderloze koning bestuurd wordt door een zestal ministers.
‘Stilistisch staat het boek als een huis, maar op de grammatica heeft mijn familie kennelijk wel wat aan te merken’
Held van het verhaal is de jonge Stach, die hen enkele dagen voor zijn achttiende verjaardag vraagt hoe hij koning kan worden. Het zestal, verbolgen over de kritiek van deze jonge vlerk, besluit hem na het werpen van een dobbelsteen niet te executeren maar te belasten met zeven schier onmogelijke opdrachten. Brengt hij ze alle zeven tot een goed einde, dan wordt Stach tot koning gekroond.
Stilistisch staat het boek als een huis, maar op de grammatica heeft mijn familie kennelijk wel wat aan te merken. In de tweede zin heeft een familielid – het zwierige handschrift doet vermoeden: mijn moeder – een grammaticale fout in de tekst verbeterd. Jan Terlouw mag dan een van de beste jeugdschrijvers van de voorbije eeuw zijn, maar ‘geschiedenis’ is weldegelijk vrouwelijk. Gouden Griffel 1972 of niet, grammaticale fouten worden bij ons thuis genadeloos afgestraft.
Voorafspiegeling van de huidige tijden
Spoiler alert: Stach wordt op het einde van het verhaal sowieso van Katoren. De titel gaf al een redelijke hint, maar op pagina 16 kondigt de verteller het gewoon zelf aan. Het moet zijn dat het in de jaren negentig écht gevaarlijk was voor kinderen om buiten te spelen, anders had ik ongetwijfeld nooit verder gelezen.
Wie Koning van Katoren vandaag ter hand neemt, leest niets minder dan een voorafspiegeling van de huidige tijden. De regering van uitsluitend mannelijke ministers die niet van mondige burgers houdt, is een voorafspiegeling van de Zweedse coalitie. Stach – met wat fantasie een afkorting van Stachanov – is een van het socialisme vervreemde, hardwerkende Vlaming in een wankele monarchie die voornamelijk uit lammer goedzakken lijkt te bestaan. Enkel het performante treinnetwerk verraadt dat Katoren en België niet hetzelfde land zijn.
‘Naarmate Stach zijn opdrachten tot een goed einde brengt, ontpopt hij zich steeds meer tot de gesel van de publieke sector’
Maar voor het vuurwerk wordt afgestoken en de nationale polonaise wordt ingezet, moet Stach dus zeven aartsmoeilijke opdrachten afhaspelen. De ministers hebben het immers zo druk met vergaderen en rapporten schrijven, dat ze de voorbije zeventien jaar geen tijd hebben gehad om de giftige draken, moordzuchtige tovenaars en corrupte artsensyndicaten aan te pakken. Dat is ongehoord, maar een zeventienjarige het koningschap beloven is dat natuurlijk ook.
Naarmate Stach zijn opdrachten tot een goed einde brengt, ontpopt hij zich steeds meer tot de gesel van de publieke sector. Ja, hij legt de schreeuwende vogels van Decibel het zwijgen op, verslaat de draak van Smook, en hakt de granaatappelboom van Wapenfelt om, tot groot jolijt van de Katorenaren. Maar denkt dan niemand aan de gevolgen?
Slachtpartij in de biodiversiteit
De wapenfabriek waar zowat heel Wapenfelt werkt gaat dicht, geen spoor van reconversie. De kerkbestuurders van de schuifelende kerken van Uikumene zijn allemaal werkloos na zijn passage. De vuilnismannen van Smook, die door de smogdampen van de draak grootverdieners zijn, zullen na Stachs interventie ongetwijfeld moeten inleveren op hun salaris. Om maar te zwijgen van de slachtpartij die hij aanricht in de biodiversiteit. Het moet zijn dat Gaia van Katoren geen prioriteit heeft gemaakt, of hij had die opdrachten nooit kunnen vervullen.
Ondanks die neoliberale reflex om overheidstewerkstelling onderuit te halen, is Stach best een sympathieke knul. Hij is chronisch goed gezind, intelligent en enigszins brutaal. Daarnaast toont hij een bovengemiddelde maar o zo herkenbare interesse voor de huwbare dochters van lokale notabelen. Het duurt nog geen twee hoofdstukken voor hij aanpapt met een zekere Kim, de dochter van de burgemeester van Wapenfelt. Een goede partij, zoals dat heet, zeker aangezien Stach toch enigszins met een putsch bezig is waarbij hij een ondemocratisch bestuur wil vervangen door de verlichte monarchie van een achttienjarige zonder enige vorm van bestuurservaring.
‘Koning van Katoren is geschreven in een tijd waarin het postmodernisme de jeugdliteratuur nog niet kapot heeft gemaakt’
Omdat Koning van Katoren geschreven is in een tijd waarin het postmodernisme de jeugdliteratuur nog níet heeft kapot gemaakt, eindigt alles met vuurwerk en een romantisch moment waarbij Stach en Kim elkaar strikt platonisch de liefde verklaren en nog lang en gelukkig leven. Geen losse eindjes, geen tragisch overlijden die de lezer aan het denken zet, geen bitterzoete climax waarbij de jeugdige lezer toch een beetje voorbereid wordt op de tegenslagen van het leven. In Koning van Katoren leeft iedereen achteraf nog lang en gelukkig. En daar is helemaal niets mis mee.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier