Knacks grote Time to Read-enquête: ‘Een steeds grotere groep jongeren leest graag en veel’

Ruim 62 procent van de Belgen zou graag meer boeken lezen. De leeshonger is nog een stuk groter bij vrouwen én – weg met het doemdenken! – bij jongeren, blijkt uit Knacks grote Time to Read-enquête.

We worden om de oren geslagen met verhalen over ontlezing, maar hoe erg is het nu écht gesteld met het leesgedrag van de Belgen? Om dat te weten te komen hield het onderzoeksbureau Kantar op verzoek van Knack en Le Vif een enquête af onder 1000 Belgen. Zullen we maar beginnen met het minder goede nieuws? In het algemeen lijken de Belgen vandaag minder te lezen dan vijf jaar geleden. In de enquête, uitgevoerd in juli, geeft net geen 30 procent van de deelnemers aan dat ze de afgelopen jaren minder zijn gaan lezen. Die groep is significant groter dan de groep lezers die te kennen gaf dat ze in die periode net méér gingen lezen (25,6 procent).

Bijkomende, interessante vaststelling: vrouwen geven vaker dan mannen aan dat ze vandaag minder lezen dan vroeger (33,4 procent vrouwen tegenover 27,1 procent mannen). De dalende tendens lijkt zich ook veel duidelijker te manifesteren in Vlaanderen dan in ­Wallonië (31,8 procent tegenover 27,8 procent). ­Misschien nog opmerkelijker: binnen de leeftijds­categorie 18 tot 34 jaar zegt 37 procent dat ze de ­afgelopen jaren net méér boeken gingen lezen. Die groep is aanzienlijk groter dan de groep 18- tot 34-jarigen die hun leestijd zagen krimpen (24,7 procent). Anders gesteld: de antwoorden van de jongste groep respondenten gaan in tegen de algemene, negatieve tendens, die in de richting wijst van de gevreesde ont­lezing.

Aan onze leeshonger ligt die (al bij al toch vrij ­beperkte) ontlezing alvast niet. De deelnemers werd ook gevraagd of ze graag meer boeken zouden willen lezen. Bij 62,4 procent was het antwoord volmondig ‘ja’. De lees­honger is duidelijker groter bij vrouwen en ‘jongeren’. 70 procent van de bevraagde vrouwen wil graag meer lezen, bij de 18- tot 34-jarigen loopt dat percentage op tot 75 procent.

Young adult

Eerste conclusie: de oorzaken van het probleem ‘ontlezing’ liggen niet in de eerste plaats bij jongvolwassenen of twintigers. Bij hen is de leeshonger het grootst, en ze geven, anders dan andere leeftijdsgroepen, aan dat ze vandaag meer lezen dan vijf jaar geleden. Het cliché dat het vooral jongere mensen zijn die afhaken, wordt trouwens nog door een ander cijfer tegen­gesproken. Volgens onze enquête leest 13,5 procent van de Belgen ‘nooit’ een boek. Bij de jongste groep respondenten is dat 11,9 procent.

De resultaten sluiten aan bij de inzichten van ‘lees­professionals’. ‘Als het gaat over ontlezing, wordt vaak naar de jongeren gewezen’, zegt Paul Hermans, directeur van Literatuur Vlaanderen. ‘Maar als we eerlijk zijn, moeten we toegeven dat we vandaag allemaal minder makkelijk naar een boek grijpen. We verliezen allemaal veel leestijd omdat we aan het scrollen zijn op onze smartphone of nog snel een aflevering willen bekijken van de zoveelste Netflix-reeks. Het probleem is misschien wel groter bij de oudere generaties. Een steeds grotere groep jonge mensen leest graag en veel. Dat kun je bijvoorbeeld afleiden uit de verkoopcijfers van boekhandelaren. Een op de vijf verkochte boeken is Engelstalig. De verklaring daarvoor moet je niet zoeken bij de 65-plussers, ze ligt bij de jonge lezers. Ze lezen Sally Rooney, Zadie Smith of youngadultromans in het Engels, zo vaak zelfs dat uitgevers het soms niet meer de moeite vinden om die boeken naar het Nederlands te vertalen.’

Time to Read-project van Knack: vooral vrouwen en jongeren hunkeren naar boeken

Concentratieproblemen

Ook Sylvie Dhaene, directeur van Iedereen Leest, ziet in de resultaten de bevestiging van eerdere observaties. ‘De tendens dat jongeren meer lezen is al een tijdje voelbaar’, zegt ze. ‘En ook de vaststelling dat vrouwen meer interesse hebben in lezen dan mannen is niet nieuw. Ik keek net nog even naar de statistieken van onze Facebookgroep ‘Iedereen Leest – Wat lees jij?’. Van de 27.000 leden is 78 procent vrouw.’

Wat houdt Belgen dan tegen in hun verlangen om nog meer te lezen? Ook die vraag kwam aan bod in onze enquête. Helaas bevestigen de antwoorden hier de clichés. ­‘Gebrek aan tijd’ en ‘gezin’ zijn voor alle groepen belangrijke hinderpalen, maar voor de vrouwen wegen die duidelijk het zwaarst door. Meer dan 40 procent van de vrouwen noemt ‘gebrek aan tijd’ de belangrijkste hinderpaal. Bij de mannen is dat 31,3 procent. Bij de jongeren valt op dat ze veel vaker dan de andere leeftijdsgroepen ‘schermtijd’ en ‘moeilijkheden met concentratie’ inroepen. Ongeveer 20 procent geeft aan dat die twee factoren hen verhinderen om meer te ­lezen. Die problemen spelen minder bij andere leeftijdsgroepen, bij wie ongeveer 15 procent zegt dat schermtijd en concentratieproblemen het lezen in de weg staan. ‘Eigenlijk vind ik die percentages nog relatief laag’, zegt Dhaene. ‘Ik kan me voorstellen dat ze in werkelijkheid hoger liggen, en veel respondenten hier het antwoord hebben gegeven dat sociaal wenselijk is.’

Lekker op papier

Nog een opvallende vaststelling: de impact van de ­digitale revolutie blijft, anders dan bijvoorbeeld in de muziekindustrie, relatief beperkt in het boekbedrijf. De klassieke boekhandel is nog altijd de belangrijkste leverancier van boeken. In de wetenschap dat 13,5 ­procent van de Belgen geen boeken leest, kan het ­verbazing wekken dat bijna de helft van onze respondenten (49 procent) zegt weleens een boek in de boekhandel te kopen. Bijna 45 procent van de ­ondervraagde Vlamingen ontleent boeken in de bibliotheek. Een minderheid van net geen 30 procent koopt (soms of systematisch) in webwinkels als Amazon en Bol.com.

Ook het lezen zelf gebeurt nog voornamelijk op de klassieke manier. Bijna 89 procent van de respondenten leest op papier. Een minderheid van 26 procent leest soms of altijd elektronisch. Die groep is wel een stuk groter bij de jongeren (40,3 procent). ‘Toch ben ik ervan overtuigd dat ook jongeren op papier zullen blijven lezen’, zegt Dhaene. ‘Het zal bij de jongeren zelfs aan belang winnen. Een papieren boek is ook een vorm van afscherming tegen de onophoudelijke stroom informatie die via sociale media en smartphones binnenkomt. Ik merk dat jonge mensen zich daar steeds vaker tegen proberen te beschermen, bijvoorbeeld door zich te verschansen in bibliotheken of andere openbare “concentratiezones”. Een fysiek boek biedt diezelfde bescherming.’

Franse invloed

Misschien wel het verrassendste resultaat van deze enquête: uit alles blijkt dat het lezen van boeken in Franstalig België dieper in de cultuur verankerd zit dan in Vlaanderen. Walen lezen volgens deze enquête meer dan Vlamingen. In Vlaanderen zegt net geen 36 procent van de respondenten dat ze wekelijks minstens één keer een boek ter hand nemen. In Franstalig België is dat 51 procent. Bijna 16 procent van de Vlamingen zegt ‘nooit’ een boek te lezen, in Wallonië is dat ‘maar’ ­12 procent. Het lijkt er ook op dat dit verschil niet recent is, maar diepere culturele wortels heeft. 14 procent van de Franstaligen zegt opgegroeid te zijn in ‘een huis met meer dan 500 boeken’. Bij de Nederlandstaligen is dat 9 procent. Bijna 53 procent van de Franstaligen herinnert zich hoe ze door hun ouders werden voorgelezen. Bij de Vlamingen is dat 44,4 procent.

Vanwaar dat verschil? Journalist en schrijver Christophe Deborsu, auteur van Bente en Boudewijn/ Bente et Baudouin, een roman die zowel in het Nederlands als in het Frans is verschenen, ziet twee verklaringen. ‘Een eerste reden kan zijn dat we in Wallonië het systeem van pockets hebben. Populaire boeken verschijnen na enige tijd in pocketeditie, soms tegen de helft van de prijs. Dat systeem compenseert waarschijnlijk in belangrijke mate het feit dat er Wallonië minder boekhandels en bibliotheken zijn. Maar wellicht nog veel bepalender: Franstalige Belgen leunen cultureel dicht aan bij Frankrijk, een land waar literatuur er nog toe doet. De belangrijkste media hebben er nog boekenprogramma’s, die ook een grote invloed hebben in Franstalig België. Zoals een prijs als de Prix Goncourt ook in Wallonië een enorme impact heeft, veel groter dan bijvoorbeeld de Libris in Vlaanderen. Die invloed zie je ook in de top tien van Le Vif, waar haast uitsluitend Franse romanciers in staan, en maar zelden Belgen. Een uitzondering is Philippe Boxho, een Luikse wetsdokter die over zijn ervaringen een boek heeft geschreven. Het is typerend voor de Waalse leescultuur dat zijn boek pas een grote bestseller werd nadat er in Frankrijk honderdduizenden exemplaren van waren verkocht. Je kunt het vergelijken met Jacques Brel, die ook dankzij die omweg een grote Belg is geworden.’

Nog volgens Deborsu kan het hogere aanzien dat de literatuur in Frankrijk – en bij uitbreiding dus in Franstalig België – geniet, ook voor een zekere vertekening zorgen in de resultaten van deze enquête. ‘De cultuur van het woord geniet er zeker nog meer aanzien, maar misschien zorgt dat ook voor een zeker snobisme bij de respondenten. Franstaligen zullen misschien meer geneigd zijn om een sociaal wenselijke antwoord te geven, en niet helemaal eerlijk antwoorden op de vragen die gesteld zijn. Al is ook dat natuurlijk een bewijs voor het voorgaande: de waarde van de literatuur, het woord en de cultuur van het lezen wordt er nog altijd hoger ingeschat dan in Vlaanderen.’