Karl ‘Winnetou’ May 100 jaar dood

Dag op dag honderd jaar geleden overleed Karl May, de schepper van Winnetou, Old Shatterhand en Kara Ben Nemsi.

Van zijn dertien broers en zusters waren er negen nog kinderen toen ze stierven. Het huisgezin May was doodarm. Karl May, geboren in 1842 in Ernstthal, Saksen, werd in zijn vijfde levensjaar van blindheid genezen. Zijn vader propte hem vol wetenswaardigheden die de humus vormden van zijn fantastische verhalen. Op zijn achttiende werd hij van school gestuurd omdat hij zes kaarsen had gestolen. Hij slaagde in zijn lerarenexamen, maar werd wegens diefstal ontslagen.

Fantast

Karl May is een fantast. Hij geeft zich uit voor een rijke arts. Dat levert hem in 1865 vier jaar gevangenis op. Amper is hij vervroegd vrijgelaten, of hij vervalt in zijn oude fouten. Nu eens wendt hij voor een politieman te zijn, dan weer een procureur of advocaat. Hij steelt paarden en biljartballen en sluipt uit herbergen zonder te betalen. In 1870 wordt hij voor vier jaar opgesloten in de gevangenis van Waldheim, waar hij de bibliotheek beheert. Daar leest hij zich kapot. Zijn voorkeur gaat naar geschiedenis, natuurkunde en geografie.

Na zijn vrijlating publiceert hij met toenemend succes in populaire tijdschriften, die hij met duizenden bladzijden vult. Hij schrijft romans, reisimpressies en vertellingen. De romans die hij vanaf 1892 publiceert spelen zich af in het Wilde Westen, het Nabije Oosten en de Balkan. Enorm populair zijn May’s Winnetou-romans. In die periode verkoopt hij jaarlijks zowat 60.000 boeken. Zelf is hij niet in staat om de grenzen tussen zichzelf en zijn helden te bepalen. De welgestelde schrijver is geen leugenaar, maar een fantast.

Zilverbuks

Toen een van zijn fans hem eens vroeg hoe het kwam dat de zilverbuks van Winnetou thuis in zijn collectie stond, hoewel hij in een van zijn boeken had geschreven dat dit wapen samen met de Indiaan begraven was, had Karl May meteen een antwoord klaar: toen hij het graf eens bezocht, bespeurde hij rovers in de buurt, zodat hij besloot de zilverbuks weer op te graven en mee naar huis te nemen. Op het hoogtepunt van zijn roem strooide hij het verzinsel rond dat hij veertig talen sprak, waaronder Koerdisch en Swahili, en er 1200 verstond. Op zijn visitekaart stond te lezen: ‘Dr. Karl May, genaamd Old Shatterhand, Radebeul, Dresden, Villa Shatterhand’. Wat Old Shatterhand en Kara Ben Nemsi beleefden, had hij allemaal zelf meegemaakt, vertelde hij aan zijn even verbouwereerd als lichtgelovig publiek.

Stamhoofd met bretellen

Hij is 57 jaar als hij voor het eerst echt op reis gaat. Maar zijn excursie naar de Oriënt is een ramp. Hij kan niet tegen het voedsel, het lawaai, de stank en vooral de toeristen die hem met hun Baedekers op de heupen werken. Hij mist zijn lievelingskost: gebraden kip en magere melk. Als hij na anderhalf jaar weer thuiskomt is hij een zenuwknoop die zweert nooit meer op pad te gaan. Maar enkele jaren voor zijn dood scheept hij toch in voor een reis naar Amerika. Hij bezoekt de Niagarawatervallen en een Indianenreservaat dat bevolkt wordt door 400 afstammelingen van een Irokezenstam. Hij laat zich fotograferen naast het stamhoofd dat een broek met bretellen draagt.

Op het toppunt van zijn roem haalt zijn criminele verleden hem weer in. Hij verweert zich tegen de lastercampagnes in processen die tien jaar in beslag nemen. Zijn kwelgeest is een zekere Rudolf Lebius die in 1908 een brochure uitgeeft met de titel ‘Karl May – ein Verderber der deutschen Jugend’ en twee jaar later ‘Die Zeugen Karl May und Klara May – ein Beitrag zur Kriminalgeschichte unserer Zeit’. Karl May lijdt voortaan aan ademnood en gaat gebukt onder depressies omdat hij in de media een ‘geboren en getogen misdadiger’ wordt genoemd. Zelf beschouwt hij zich als een dichter die zijn eigen waarheid huldigt.

Narcist

Psychologen noemen hem een narcist, een man met een ongeremde drang naar bewondering en succes. Aan dat laatste heeft het hem niet ontbroken. Zijn boeken werden meer dan 200 miljoen keer gedrukt.

Twee jaar voor zijn dood verscheen het eerste deel van zijn autobiografie ‘Mein Leben und Streben’. Karl May overleed op 30 maart 1912 in Dresden aan een hartaanval.

Piet de Moor