Joseph Goebbels: propagandabaas van Hitler

‘Goebbels’, de bok van Babelsberg: een fascinerende bio van Hitlers propagandachef.

NazivoormanJoseph Goebbels had een narcistische persoonlijkheidsstoornis. En hij maakte zware fouten. Tot die conclusie komt historicus Peter Longerich in een vuistdikke nieuwe biografie. Meteen een zeer leesbaar standaardwerk. Longerich publiceerde eerder al een biografie van Heinrich Himmler en veroorzaakte zes jaar geleden ophef met Davon haben wir nichts gewusst. Daarin maakte hij komaf met de overtuiging dat maar weinig Duitsers tijdens de oorlog een idee hadden van wat er in de concentratiekampen aan de hand was. In zijn Goebbels-biografie portretteert hij de spindoctor van het nazisme als een ziekelijk en vaak depressief narcist, een mislukt auteur, antisemiet, een vijand van het marxisme met toch een paar socialistische ideeën, een onverbeterlijke rokkenjager ook. Longerich steunt daarbij onder andere op de meer dan 30.000 bladzijden dagboek die Goebbels schreef tussen 1923 en 1945 en de mening van een paar psychoanalytici die Longerich’ bevindingen bestudeerden. Het ziekelijk narcisme uitte zich in een overdreven behoefte aan bewondering, gebrek aan ego, nood aan een persoon die hij zelf immens kon bewonderen. Voor Goebbels was dat Hitler die hij tot in de dood trouw bleef.

Zelfmoord
Na de zelfmoord van Hitler vergiftigden Goebbels en zijn vrouw Magda zichzelf op 1 mei 1945 in de Berlijnse bunker na eerst hun zes kinderen te hebben vermoord. Als eerbetoon aan Hitler hadden ze alle zes een voornaam die met H begon. Hun vader was volgens Hitlers testament van 30 april tot 1 mei nog even Reichskanzler. De tijd om generaal Zjoekov, bevelhebber van de Sovjettroepen in midden Berlijn, een brief te sturen met een (geweigerd) voorstel tot wapenstilstand.

Casanova
Tussen Hitler en de familie Goebbels was volgens Peter Longerich een intieme en emotionele band ontstaan. Of Hitler en Magda Goebbels ooit een verhouding hadden, zegt hij niet expliciet. Hij vermeldt wel dat de Fürher haar vaak bezocht, ook als Goebbels er niet was. Hij was tevens getuige bij hun huwelijk en toonde zich als een oom voor de kinderen. Overigens gedroeg de minister van Volksvoorlichting en Propaganda zich als een echte Casanova. Als zestienjarige werd hij verliefd op de stiefmoeder van een klasgenoot, wat later wist hij twee zussen in te palmen, zijn passie voor een jonge onderwijzeres verdween toen ze vertelde dat ze joods was. In 1930 leerde hij Magda Quandt kennen. Ze was gescheiden van de rijke industrieel Gunther Quandt van wie ze een zoon had: Harald. Hij was haar enig kind dat de oorlog zou overleven.

In 1931 trouwde ze met Goebbels. Wat hem niet belette een groot versierder te blijven. Als minister van Propaganda was hij ook baas van de filmindustrie en al snel werd hij de Bock von Babelsberg genoemd. In Babelsberg bij Postdam lag UFA, een van de belangrijkste filmmaatschappijen van nazi-Duitsland. Goebbels ontmoette er nogal wat actrices. Onder hen de populaire Tsjechische actrice Lida Baarová met wie hij wou trouwen en eventueel als ambassadeur uitwijken naar Japan. Hitler kwam persoonlijk tussen en belette de scheiding. Longerich gaat – net als Goebbels dat zelf doet in zijn 32 dagboekdelen – uitgebreid in op de escapes. Hij is van oordeel dat Magda en haar man zo fanatiek aan Hitler en het nazisme verbonden waren dat zo lang de Fürher leefde van een scheiding geen sprake kon zijn.

Blunders
Was Goebbels een goede chef propaganda? Hij wist uitstekend dagbladen, tijdschriften, radio, film, optochten te laten samensmelten tot een reusachtige machine. Maar hij bleek meer een uitvoerder dan een bedenker, hij volgde in alle opzichten de politieke ideeën van Hitler zonder zelf veel invloed te hebben. De berichtgeving over de Oostfront liep volgens Peter Longerich compleet verkeerd toen de Duitsers daar tegenslag na tegenslag hadden. En de Duitsers overtuigen van de noodzaak van de totaler Krieg was ook niet meteen een succes. Goebbels geloofde zijn eigen reclameboodschap. Of zoals de Franfurter Allgemeine schrijft: Goebbels was een virtuoos in de zelfpropaganda, over de dood heen.


Fred Braeckman