Joost Welten – In dienst voor Napoleons Europese droom

‘In dienst voor Napoleons Europese droom’, de scriptie waarmee Joost Welten doctoreerde aan de Universiteit Utrecht, is een parel van een boek.

In dienst voor Napoleons Europese droom, de scriptie waarmee Joost Welten doctoreerde aan de Universiteit Utrecht, is een parel van een boek.

Dit prachtig uitgegeven wetenschappelijke werk leest als een roman. Welten schrijft ontzettend vlot en behandelt een ingewikkeld onderwerp – de verstoring van de plattelandssamenleving in Weert – in dertig korte en thematische hoofdstukken die toch ongemerkt de chronologie respecteren.

Deze vorm van geschiedschrijven wordt ook wel prosopografie genoemd: de historicus gaat in detail na hoe het leven van een beperkte groep mensen in een beperkte periode eruitzag en geeft ze daardoor een gezicht. Dat is al vaker gedaan met mensen uit de elite, omdat daar veel bronnen over bestaan.

Welten koos evenwel voor de ongeveer tienduizend mensen uit Weert ten tijde van de Franse overheersing. Dus vanaf 1795, wanneer de Zuidelijke Nederlanden worden ingelijfd bij Frankrijk, tot 1813 wanneer Napoleon verpletterend verslagen wordt en het Franse gezag begint af te brokkelen.

De auteur stelt zich hoofdzakelijk twee vragen. Hoe slaagden de Franse overheersers erin om in die achttien jaar een bestuur in te voeren dat zo efficiënt was dat het ook Napoleon moeiteloos zou overleven? Het ging tenslotte om overheersers die niet konden communiceren met de Nederlandstalige inwoners, die als antikerkelijk werden gezien en met hun nieuwe wetten soms op lange tradities botsten.

Een van de grootste nieuwlichterijen was wel de conscriptie, het onder de wapens roepen van jonge mannen van een bepaalde leeftijd. De tweede vraag – hoe verging het die conscrits ? – volgt uit de eerste. Want via de wetten op de dienstplicht kan het bestuur en het verzet ertegen in kaart worden gebracht.

De antwoorden krijgt de lezer via een reeks minibiografietjes, aangevuld met statistieken. Het leuke is dat Welten letterlijk laat zien hoe een historicus te werk gaat. Elk detail, hoe onbenullig ook, is van belang. Bijvoorbeeld: op geboorteaktes in Weert wordt het uur van de geboorte gemeld. Dat wil zeggen dat er klokken zijn, misschien zelfs zakhorloges. Via het aantal uurwerken in de plattelandsgemeente komt Welten ongemerkt tot een analyse van de economische toestand.

Het cliché van de arme en achterlijke plattelandsgemeente klopt voor Weert alleszins niet, concludeert de auteur. En hoe hij dat weet? Dankzij de burgerlijke stand, de belastingformulieren en politierapporten over diefstallen van horloges. De lezer krijgt als extraatje een aantal foto’s van pendules uit die tijd, die nu in het Gemeentemuseum van Weert zijn opgesteld.

Het moet een enorm werk zijn geweest om al die bronnen op te sporen, te lezen, te kruisen met elkaar. Maar dat moeizame werk heeft als gevolg dat je zin krijgt om gewoon te gaan kijken naar het Weert van vandaag en even op bezoek te gaan bij al die mensen die je hebt leren kennen. Dit boek is een revelatie.

Misjoe Verleyen