Joost Vandecasteele – Opnieuw en opnieuw en opnieuw

Met Opnieuw en opnieuw en opnieuw injecteert Joost Vandecasteele een razend toekomstvisioen in het bloed van zijn lezer, meer echt dan reëel. Een roman als een tijdbom, die helaas niet afgaat.

In de klassieke volière van de Vlaamse literatuur is theaterman, stand-upcomedian en columnist Joost Vandecasteele ongetwijfeld de grofst gebekte nieuw-komer, het type dat het kot op stelten zet.

Met zijn debuut, de apocalyptische verhalenbundel Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij (2009), gooide hij meteen hoge ogen. Perfect functioneerde het allemaal niet, maar de wereld die hij optrok, een logische verheviging van de onze, bracht wel een nieuw gevoel voor subversiviteit én entertainment binnen, onder andere door de manier waarop hij uit undergroundsferen putte.

Zijn genadeloze stijl droeg daartoe bij, tegelijk pijnlijk en hilarisch, verslavend en ontnuchterend, zij het soms een beetje slodig en krom – voor schaafwerk heeft Vandecasteele geen tijd.

Nauwelijks een jaar na zijn debuut gaat Opnieuw en opnieuw en opnieuw op dat elan verder. ‘Een Neo-Spartaanse hard-boiled liefdestragedie’, luidt de ondertitel. Dat klinkt als veel tegelijk, verheven en down-to-earth.

Maar de roman vertelt dan ook hoe menselijke ambitie en hoogmoed telkens opnieuw voor de val komen door mateloze obsessie. Het zinnebeeld daarvan is Neo-Sparta, een uitdijend Sin City van hoogbouw en verloedering waar geweld en heilloze seks de norm zijn. De inzet van de geschiedenis, die in ‘issues’ wordt verteld alsof het om een comics-magazine gaat, is de verschroeiende liefde tussen Penny en Alex.

Penny, gemodelleerd naar de amazonekoningin Penthesilea waaraan Heinrich von Kleist een tragedie wijdde, komt in het eerste Volume aan het woord. Zij is een ex-hoer die, uit wraak voor het straffeloze mishandelen en vermoorden van haar vakgenotes, tot een ‘staatsgevaarlijke rebellenleidster’ en een stijlicoon is uitgegroeid. Zij en haar ‘amazones’ hebben een vrijplaats in de stad veroverd, maar hun terroristische strijd loopt totaal uit de hand.

Daarom wordt zij door haar aartsvijand en heimelijke minnaar Alex, een politiechef, in de val gelokt op een groezelige hotelkamer, de plaats vanwaaruit zij haar verhaal vertelt. In de poging die daarop volgt om het bolwerk van de amazones te ontman-telen, verdwijnt ze echter spoorloos.

Het tweede Volume van de roman speelt zich zeven jaren later af, en laat Alex aan het woord. Neo-Sparta is verder ontmenselijkt, Alex’ strijd met Penny behoort al tot een mythisch verleden, maar toch kan hij haar niet uit zijn hoofd zetten. Haar verdwijning is een obsessie geworden, die de roman zelf in een ‘hard-boiled detective’ verandert. Alex zet alles in om Penny terug te vinden.

Geïnspireerd op de biografie van Mark Johnson, Wasted, daalt hij af in een wereld van verslaving en misdaad. Toch is zijn obsessie ook zijn redding. Als politiechef voert ze hem naar de ondergang, maar als held maakt ze hem juist menselijker. In een ontmenselijkende wereld is dat een catch 22.

En zo heeft Vandecasteele het graag. In het samengaan van fysieke noodzaak en onmogelijkheid ontstaat immers een heftigheid die blootlegt wat echt is. Vandaar dat zijn stijlmiddel bij uitstek de hyperbool is, de overdrijving.

Door te overdrijven en zo ‘een waar-achtige fantasie op de rand van het geloofwaardige’ te creëren, openbaart Vandecasteele de logica die onze realiteit aandrijft én waar die in de toekomst toe leidt. In die zin is ‘de perfecte catastrofe’ waarin de roman eindigt, ook de perfecte wake-up call.

Nu ja, perfect. De eerste helft van het boek is weergaloos, maar in de tweede helft krijgt zijn pompende stijl iets pompeus en vermoeiends. Overdrijven leidt in geval van overdaad simpelweg tot overkill. En dat hindert de explosiviteit van de roman. Te veel zijsprongen, te veel moeizaam lopende zinnen, te veel herhaling van dezelfde humor ondermijnen zijn impact.

Herlezen helpt, toch weer opnieuw. Van de slapeloze Winne, die als 72e orakel van Neo-Sparta cruciaal is voor de ontknoping, terug naar de vertelster van de koortsachtige proloog. Zo openbaart de toekomst zich als een herhaling zonder einde. Het is Vandecasteeles uitdaging om het gevaar dat daarin schuilt te munten tot een steeds groeiende kracht, opnieuw en opnieuw.

Tot het ontploft.

Tom Van Imschoot