Ingemetseld en vergeten: verboden antinaziroman ‘Schlump’ herondekt

Na 85 jaar is ‘Schlump’ weer boven water gekomen. Jarenlang bleef Hans Herbert Grimm, de auteur ervan, onbekend.

Het boek overleefde amper de boekverbranding van de nazi’s. Het manuscript werd ingemetseld. In 1950 pleegde de schrijver zelfmoord. Maar dit jaar is ‘Schlump’ in een Nederlandse vertaling aan een tweede leven toe.

Roman zonder auteur

Hans Herbert Grimm, een leraar Frans, Italiaans en Spaans, is de schrijver van ‘Schlump’. Hij was 38 toen zijn oorlogsroman in 1928 bij de Joodse uitgever Kurt Wolff verscheen. Hetzelfde jaar dat Erich Maria Remarque ‘Im Westen nichts Neues’ schreef. Grimm rook echter onraad en gaf er de voorkeur aan zijn naam niet op ‘Schlump’ te zetten. Hij gaf zijn boek de wel bijzonder lange titel mee: ‘Schlump. Geschichten und Abenteuer aus dem Leben des unbekannten Musketiers Emil Schulz, genannt Schlump’. Wie echt de auteur was, bleef jaren een mysterie. Tot de Duitse schrijver en literatuurwetenschapper Volker Weidermann een jaar of zes geleden met zijn studie ‘Buch der verbrannten Bücher’ de naam Hans Herbert Grimm noemde. ‘Schlump’ werd tijdens de boekverbranding in de vlammen gegooid. Anti-Duits en pacifistisch volgens de nazi’s.

Geklemd in pispot

In de roman is Emil Schulz de echte naam van antiheld en protagonist Schlump. Die bijnaam – hij betekent zoiets als flodderaar, een talentvol knoeier – kreeg de jongen toen hij een schelmenstreek uithaalde op de marktplaats van zijn geboortestad. De sympathieke deugniet zou de rest van zijn leven die naam behouden. Ook toen in 1914 WOI uitbrak en hij als zestienjarige vol geestdrift bij het leger ging. Zijn ouders en zijn vriendin vonden het maar niks. Handig als hij was kwam hij al snel in een door de Duitsers bezet Frans dorp terecht. Omdat hij een beetje Frans sprak. Hij moet wat kantoorwerk doen. Maar al snel werd de soldaat, helemaal anders dan zijn voorganger, de vertrouweling van de dorpsbewoners. Ze kwamen bij hem om ruzies bij te leggen. Een keer was een moeder heel tevreden toen haar kindje met zijn hoofdje klem raakte in een pispot en Schlump reddende engel werd.

Charmante schelm

Maar niet altijd is het lot met hem. Uiteindelijk belandt hij aan het front en maakt de ellende van de loopgraven mee. Maar alweer redt het lot hem. Terwijl hij op het toilet zit, ontploft daar een bom en moet hij naar het ziekenhuis. Eens terug in de loopgrachten beseft hij dat er maar weinig heldendom en eer te beleven is aan het front en weer is hij handig genoeg een betere plek voor zichzelf te vinden. Nooit verliest Schlump zijn goed humeur, altijd heeft de charmante schelm succes bij de meisjes, hij is de enige van zijn groep die de oorlog overleeft. Hans Herbert Grimm schrijft met humor en ironie over zijn soms komische en groteske antiheld. Het contrast met de miserie van de oorlog is er des te groter door.

Zelfmoord

Hoe het verder met Grimm is gegaan? Heel veel succes heeft hij met ‘Schlump’ niet gehad. Aan de kwaliteit van zijn picareske en enige roman ligt het niet. Misschien wel aan het feit dat hij moest concurreren met Remarque. Van zijn ‘Van het westelijk front geen nieuws’ waren al snel meer dan een miljoen exemplaren verkocht. ‘Schlump’ werd wel al in 1929 in het Engels vertaald als ‘Schlump: the story of an unknown soldier’. Remarque ging in 1932 in Zwitserland wonen. Grimm bleef in Duitsland en werd lid van de NSDAP, de nazipartij die in 1933 aan de macht kwam. Wellicht omdat hij niet verdacht zou worden de schrijver van ‘Schlump’ te zijn en zijn baan als leraar te verliezen. Het manuscript metselde hij in. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij als tolk ingezet aan het westelijk front. Omwille van zijn lidmaatschap van de NSDAP mocht hij na de oorlog niet verder lesgeven. Later werd hij gerehabiliteerd maar pleegde in 1950 zelfmoord.

‘Schlump’ verschijnt in oktober bij Ambo|Anthos, 368p., 22,99 euro

Fred Braeckman