Hitler voor beginners

Romancier en biograaf A.N. Wilson schreef een biografie van Hitler. Wie heeft daar behoefte aan?

Meteen het antwoord: Wilsons boek telt niet veel meer dan tweehonderd bladzijden. Heel wat minder dan de imposante werken van zeg maar Allan Bullock, Antony Beever, Joachim Fest, Ian Kershaw. Overigens, er blijken zo’n zevenhonderd bio’s van de Führer te zijn geschreven. Drie keer zoveel als van Churchill, twee keer zoveel als van Stalin en Roosevelt. De bondigheid van Wilson kan als een verdienste op zichzelf worden beschouwd voor wie nog maar weinig over de Duitse dictator heeft gelezen.

Wilson is als biograaf vooral bekend om zijn werk over onder anderen Tolstoj, C.S. Lewis, de Victorianen, Walter Scott, Dante en zelfs Jezus. Wilson zelf was lange tijd atheïst maar werd onlangs weer christen. Als romancier publiceerde hij recent ‘Winnie and Wolf’, een verhaal dat op de longlist van de Man Booker Prize stond. Daarin vertelt Wilson het fictieve verhaal van de verhouding die Hitler had met Winifred Wagner, de vrouw van Richard Wagners zoon die na diens dood in 1930 de Bayreuther Festspiele leidde. Wilson heeft voor die roman nogal wat research gedaan en zijn Hitler-biografie lijkt daarvan een spin-off. Een bijproduct dat soms ook wat heeft van een essay.

Meteorisme

Qua vorm is ‘Hitler, een korte biografie’ vrij klassiek. In een tiental korte hoofdstukken heeft Wilson het chronologisch over de jeugd van Hitler, zijn legerdienst tijdens de Grote Oorlog, de gevangenisperiode waarin hij ‘Mein Kampf’ schreef, zijn opkomst, de Tweede Wereldoorlog, de laatste dagen in de bunker. Wilson noemt Hitler ongewoon lui en geen moedig soldaat in de Eerste Wereldoorlog. Een hypochonder die paranoïde was en aan meteorisme, ziekelijke windzucht, leed. Misschien het gevolg van zijn strikt vegetarisme, zo meent Wilson die niet zegt dat heel wat bronnen dat strenge vegetarisme in twijfel trekken.

Feitelijke fouten

Een vernietigende kritiek kreeg Wilsons biografie van de Britse historicus Richard Evans die faam kreeg als specialist in de geschiedenis van Duitsland in het algemeen en de nazi-periode in het bijzonder. Wilson vermeldt zijn ‘The Third Reich in Power’ overigens in zijn korte bibliografie. In een opmerkelijk scherpe bijdrage in ‘The New Statesman’ (12 maart 2012) beschuldigt Evans Wilson van heel wat feitelijke fouten. Zo zouden er in 1933 in Duitsland niet 750.000 Joodse Duitsers van gemengd ras geweest zijn, maar 85.000. Dat er 20.000 katholieke priesters in Dachau zouden hebben gezeten, vindt Evans een onmogelijk groot aantal. Het zouden er eerder een 3.000 zijn geweest. Veldmaarschalk Erwin Rommel een volksjongen noemen is er ook naast. Zijn vader was leraar, zijn moeder van adel.

Het lijken vaak details, maar ook sommige analyses van Wilson zijn ronduit verouderd. Zo werd algemeen aangenomen dat Hitler de depressie en de werkloosheid oploste met openbare werken zoals bijvoorbeeld het aanleggen van autowegen. Historici hebben intussen aangetoond dat de werkloosheid pas verminderde toen in 1935 de dienstplicht werd geïntroduceerd en er herbewapening kwam. Toegegeven: Richard Evans is ook niet altijd ongenuanceerd in zijn kritiek. Hij schrijft dat de boeken van Thomas Mann niet verbrand werden. Maar hierover zijn de meningen wel verdeeld.

Essayist wordt biograaf en romancier Wilson in zijn laatste hoofdstuk. Hij noemt Hitler ‘de duivelse gedaante van de Verlichting’, iemand die ‘geloofde in een primitief darwinisme, zoals bijna alle natuurwetenschappers op dit moment doen, en bijna alle “weldenkende” sociologen, politieke commentatoren en journalistieke betweters’. Vreemd. Maakte Goebbels niet openbaar komaf met individualisme, tolerantie, vrijheid, gelijkheid om maar een paar idealen van de Aufklärung te noemen?

Fred Braeckman