Hillary Clinton over de wijdbeense Poetin en de toxische mannelijkheid van Trump

Dat ze in haar boek ‘What happened’ veel schuldigen aanwijst, behalve zichzelf, om haar verkiezingsnederlaag te verklaren, was al bekend. Maar dat Hillary Clinton het met zoveel vuur zou doen, en Poetin in zijn hemd zou zetten, was het niet. Een bespreking.

Er was, zowel in de pers als in de Amerikaanse politiek, enige vrees voor wat er in What happened van Hillary Clinton zou staan. De vrees van Democratische politici was dat ze met het boek, met de ermee verbonden interviews en optredens, nog maar eens de aandacht zou vestigen op het verleden, op een pijnlijk verlies, de eigen partij verder zou verdelen en president Donald Trump verse munitie zou geven voor aanvallen.

De politica had dan wel gezegd dat ze haar spreekwoordelijke voorzichtigheid in dit boek zou laten varen. Maar de pers was bang voor nog maar eens een portie voorgekauwde, aan focusgroepen voorgelegde Hillary.

Het boek, dat dinsdag verscheen onder niet al te overweldigende belangstelling, is ongelijk van kwaliteit maar is in ieder geval niet zoutloos. Met name in de tweede helft komt het tot leven, met onder meer een gedetailleerde beschrijving van de Ruslandconnecties van Donald Trump en diens campagne, en een voor haar doen hallucinante kastijding van de Russische president Vladimir Poetin.

Obama, schrijft ze, vergeleek Poetin met ‘het verveelde kind achterin de klas’. ‘Toen ik met Poetin gesprekken voerde, leek hij meer een van die kerels in de metro die hooghartig hun benen spreiden, inbreuk makend op de ruimte van alle anderen, als om te zeggen: “Ik neem wat ik wil hebben” en “ik heb zo weinig respect voor jou dat ik me zal gedragen alsof ik thuis in mijn badjas rondhang”. Ze noemen dat manspreading. Dat was Poetin’.

‘Ik heb met veel mannelijke leiders te maken gehad in mijn leven, maar Poetin was een klasse apart’.

‘Onze verhouding was allang bezuurd. Poetin heeft geen respect voor vrouwen en verafschuwt iedereen die hem tegengas geeft. Ik vormde op beide vlakken een probleem. Nadat ik een van zijn beleidspunten had bekritiseerd, verklaarde hij aan de pers: “Het is beter niet te redetwisten met vrouwen”, maar hij noemde me daarna zwak. “Misschien is zwakte niet de slechtste eigenschap voor vrouwen”, grapte hij. Hilarisch’.

Hillary houdt haar irritatie niet langer binnenskamers. Ze werd altijd al door intimi geroemd om haar gevoel voor humor, en in dit boek toont ze af en toe hoe grappig en scherp en zurig ze kan zijn. Of hoe teleurgesteld en verscheurd nu haar tegenbeeld president geworden is.

Bikkelen met Bernie

Een passage over Bernie Sanders was al voor de publicatiedatum vrijgegeven. ‘Ik vond campagne voeren tegen hem verregaand frustrerend … Ik heb altijd geloofd dat het gevaarlijk is grote beloftes te doen als je geen idee hebt hoe je ze zult realiseren. Ongeacht hoe verregaand en progressief mijn voorstellen waren – en ze waren aanzienlijk meer verregaand en progressief dan wat president Obama of ikzelf in 2008 hadden voorgesteld – Bernie kwam op de proppen met iets dat nog groter, verhevener en linkser was, ongeacht of het realistisch was of niet. Dat gaf mij de weinig benijdenswaardige rol van spelbrekende schooljuffrouw, die moest uitleggen dat er geen mogelijkheid was dat Bernie zijn beloften kon houden of echte resultaten kon boeken’.

Ze neemt Bernie in de loop van de hoofdstukken nog enkele keren op de korrel. Ze noemt zijn standpunt rond wapenwetten laks. Sanders, ‘die niet ophield te zeggen hoe “echte progressieven” nooit buigen voor politieke realiteiten of machtige belangengroepen, had allang een buiging gemaakt voor de politieke realiteit van zijn plattelandsstaat Vermont‘.

In Vermont wonen veel jagers met stemrecht. Sanders stemde eertijds met de wapenindustrie en tegen een wet die wapenfabrikanten aansprakelijk kon stellen bij bloedbaden en bleef dat ’tot mijn verwondering’ tien jaar later ook in de campagne verdedigen.

Clinton hekelt ook dat hij na de verkiezingen stelde dat de Democratische partij – niet eens zijn eigen partij, herhaalt ze enkele keren, want hij is Onafhankelijk senator – ook moest openstaan voor anti-abortuskandidaten. ‘Ik wil hier niet alleen Bernie bekritiseren – hij is een van vele progressieven die vinden dat over voortplantingsrechten te onderhandelen valt’.

Eerder had hij Planned Parenthood (de organisatie die onder meer abortussen uitvoert, en die Hilary Clinton in haar campagne ondersteunde) een deel van het establishment genoemd. ‘Ik was ontzet’, schrijft Clinton. ‘Ik weet niet waarom iemand die de Democratische genomineerde voor het presidentschap wil worden zoiets zou zeggen’.

Ze verwijt hem ook, en misschien vooral, dat hij de weg bereidde voor de persoonlijke aanvallen die Trump tegen haar zou lanceren door Hillary voor te stellen als ‘in de zak van Wall Street’ en door haar persoonlijke integriteit aan te vallen. ‘Ik herinnerde hem eraan dat president Obama meer geld had ingezameld op Wall Street dan wie ook, en dat weerhield hem er niet van strenge nieuwe regels op te leggen die risico verlaagden en financiële crashes moesten voorkomen. Ik zou hetzelfde gedaan hebben, en dat wisten de schenkers’. De crooked Hillary-verhaallijn van Trump werd des te krachtiger omdat Bernie Sanders en zijn aanhang die lijn al hadden uitgestippeld, schrijft ze.

Ze gaat vrij licht over de kritiek zelf. Over haar duurbetaalde toespraken die ze in Wall Street gaf, schrijft ze: ‘Ik dacht niet dat vele Amerikanen zouden geloven dat ik een leven van principe en argumenten (voor regelgeving van de banken, red.) zou uitverkopen voor om het even welke prijs’.

‘Dat was een vergissing. Het is niet omdat vele voormalige regeringsleden zwaarbetaald werden om toespraken te houden, dat ik moest aannemen dat het voor mij oké zou zijn om dat te doen. Vooral na de financiële crisis van 2008-2009 had ik me moeten realiseren dat het er slecht “uitzag” en ik had me ver moeten houden van alles wat met Wall Street te maken had. Dat deed ik niet. Dat is mijn fout’.

Uit peilingen blijkt overigens dat heel weinig Amerikanen Hillary als erg principieel beschouwen, dus wat dat betreft, had ze de feiten niet aan haar kant.

‘In de rug gestoken’

Nog lichter gaat ze over de e-mails, die ze als minister van Buitenlandse Zaken tegen de richtlijnen in op een privéserver en een privéadres liet aankomen. Ook hier haalt ze aan dat voorgangers het deden. Een rampzalige persconferentie in maart 2015, waarbij ze vluchtgedrag vertoonde en geen geloofwaardige reden gaf waarom ze 30.000 mails had vernietigd, krijgt welgeteld één paragraafje van zes lijnen toebedeeld. Ze schrijft dat ze na lange afwezigheid van het publieke podium die dag rusty was, roestig, niet gerodeerd. De vernietigde mails vermeldt ze in die paragraaf al helemaal niet, en elders zegt ze dat ze bij die vernietiging de richtlijnen van het ministerie van Buitenlandse Zaken wel volgde.

Ze hekelt de rol van de pers (The New York Times onder meer) die veel meer aandacht besteedde aan haar schandalen dan aan die van Trump en aan de Russische inmenging, of die, zoals CNN, een vals evenwicht zochten, het ene schandaal naast het andere plaatsen, zonder kwalitatief onderscheid te maken (haar schandaal was er geen, betoogt ze). ‘Doorheen de campagne van 2016 observeerde ik hoe leugens zich vastzetten in de breinen van mensen – als je die leugens er maar genoeg blijft inhameren. Factchecks staan machteloos’.

En zijzelf vond nooit de juiste woorden om het e-mailschandaal te doen verdwijnen, geeft ze toe.

Als ze al Sanders en de pers, natuurlijk Poetin en Trump (zie verder) over de hekel haalt, dan houdt ze ook wat vuur over voor FBI-directeur James Comey, die elf dagen voor de verkiezingen het onderzoek naar haar e-mails heropende. ‘Het was na de verkiezingen niet gezond of productief om stil te blijven staan bij de manieren waarop ik het gevoel had dat toenmalig FBI-directeur James Comey me in de rug gestoken had – drie keer over de laatste vijf maanden van de campagne’.

Maar stilstaan doet ze in het boek wel. Ze citeert analisten die beweren dat ze op de 28^ste oktober, toen Comey het nieuws over het nieuw onderzoek bekendmaakte, gewonnen spel had, en dat na zijn ingreep het tij keerde.

Toen president Trump dan Comey ontsloeg, officieel omdat hij zijn boekje te buiten was gegaan in het onderzoek naar de Clinton-mails, was het ‘ongelofelijk om hem in vijf seconden te zien veranderen van schurk in held’. Sinds zijn ontslag is Comey inderdaad de held van de Democraten geworden.

Woede of oplossingen

Zoals uit het voorgaande mag blijken: Clinton deelt de schuld in haar nederlaag gul met anderen. Maar ze houdt zichzelf niet buiten schot, of toch niet helemaal. Er zijn weinig momenten dat ze zichzelf helemaal en zonder voorbehoud de schuld geeft.

Wat liep er fout?

Ze was niet de perfecte kandidaat, geeft ze toe, al verpakt ze dat ook in andere termen: ze luisterde naar de woede bij het kiespubliek. Maar dat publiek wilde dat ze die woede deelde. En dat deed ze ook, schrijft ze, maar niet zichtbaar. ‘Dat was mijn probleem bij vele kiezers: ik sloeg het afreageren van woede over en stapte gelijk over naar oplossingen’.

Seksisme en vrouwenhaat speelden een rol, en zeker in de nipte verkiezing was de twijfel bij een deel van het kiespubliek over een vrouwelijk kandidaat van belang. Ze draagt over drie hoofdstukken ampel voorbeelden aan van dat seksisme, vooral in haar eigen geschiedenis.

‘Het is niet gemakkelijk een vrouw in de politiek te zijn. Dat is een understatement. Het kan gruwelijk zijn, vernederend’. Eens je je kandidatuur stelt begint het: ‘de analyse van haar gezicht, haar lichaam, haar stem, haar gedrag; de kleinering van haar gestalte, haar ideeën, haar verwezenlijkingen, haar integriteit – dat kan ongelofelijk wreed zijn’. Ze conformeerde zich aan de vereisten, maar betreurt nog altijd dat ze tijdens de campagne 600 uren (25 volle dagen) besteedde aan haar opmaak. ‘Ik rekende het twee keer na’.

‘Terwijl de campagne vorderde, toonden peilingen dat een belangrijk aantal Amerikanen mijn authenticiteit en betrouwbaarheid in vraag stelden. Vele mensen zegden dat ze me gewoonweg niet graag hebben. Ik schrijf dit nuchter op, maar geloof me, het is vernietigend’.

Vraag is in hoeverre die afkeer met haar sekse te maken had. Bij een deel van het publiek wel, blijkt volgens haar uit peilingen. ‘Waarom ben ik een figuur die zo verdeelt? Wat maakt mij zo’n bliksemafleider voor woede? Ik vraag dit echt. Ik heb geen idee.’

‘Ik denk dat het gedeeltelijk is omdat ik een vrouw ben’. John Kerry of Joe Biden hebben evenveel kemels geschoten als ik, betoogt ze, en toch worden zij niet zo heftig aangepakt.

Obama was even behoedzaam in uitspraken als zij, argumenteert ze, maar bij hem wordt het als een teken van intelligentie gezien, en bij haar als negatief.

Maar de diepere reden van de nederlaag lag misschien elders.

De kiezers wilden verandering, terwijl zij moeite had om zowel in het verlengde van Obama campagne te voeren als zich van hem te onderscheiden. Donald Trump kon haar moeiteloos omschrijven als de kandidaat van de status quo. Kiezers zijn niet gauw geneigd dezelfde partij drie keer op rij het presidentschap toe te vertrouwen.

Ze blunderde af en toe. Je moet als politicus nooit zeggen dat je mensen hun baan zult ontnemen. Hillary deed het: ‘We gaan een boel mijnwerkers en koolmijnen uit bedrijf halen’. Er was een context voor die uitspraak. Ze had het ook over herscholing en nieuwe banen in de alternatieve energiesectoren. Die context werd door Fox News, dat haar ene zinnetje non-stop uitzond, weggelaten. Maar zelfs los van die context was het een gruwelijke en contraproductieve zin, en waren de mijnwerkersstemmen voorgoed voor haar verloren.

‘Betreurenswaardig zijn ze’

Ze probeert zich op een hoger plan te verdedigen: ‘Het is hard tegen demagogie te kampen als de antwoorden die je geeft niet bevredigend zijn’. De mijngebieden zaten in een vreemde dynamiek met zowel ’te veel verandering’ als ’te weinig’. Te veel want de mijnen sloten, maar niet genoeg, want de vervangindustrie was niet in zicht.

Een andere vermeende blunder wijst ze af. Nadat ze de helft van de Trumpaanhangers in een ‘mand vol betreurenswaardigen’ had geplaatst, wilde ze zich nog wel verontschuldigen voor ‘de helft’ maar niet voor de betreurenswaardigen. En dat doet ze ook in haar boek niet. ‘Het spijt me dat ik Trump een politiek cadeau deed met mijn betreurenswaardigen-uitspraak,’ oppert ze.

‘Maar velen van Trumps supporterskern hebben standpunten die ik – er is geen ander woord voor – betreurenswaardig vind. En hoewel ik er zeker van ben dat vele Trumpaanhangers voor hem kozen uit legitieme overwegingen, is het een ongemakkelijk en onvermijdelijk feit dat iedereen die voor Donald Trump koos – alle 62.984.825 – de beslissing namen te kiezen voor een man die pochte over seksuele aanranding, die een federale rechter aanviel omdat hij Mexicaan was en ouders van een overleden veteraan omdat ze moslim waren, en die in zijn bedrijven een lange en goed gedocumenteerde geschiedenis heeft van rassendiscriminatie’.

Bijna als een tussendoortje laat ze nog een ander licht schijnen op haar nederlaag. Ze citeert een winkelier uit Arkansas, die uitlegt waarom Democraten niet langer winnen in de thuisstaat van Bill Clinton. ‘Hij (de winkelier, nvdr.) wist dat de Republikeinen niets zouden doen voor hem en zijn buren. Maar hij vond dat de Democraten evenmin iets gedaan hadden. “En de Republikeinen zullen ten minste niets tegen ons doen. De Democraten willen mijn geweer afpakken en me verplichten een homohuwelijk bij te wonen.”‘

Dat speelde ongetwijfeld ook een rol of een rolletje.

Nog een element dat impliciet doorkomt. Hillary overlegde op elk moment van haar campagne met medewerkers, met president Obama, met haar familie. Ze kreeg advies om dingen te doen of te laten, en ze volgde doorgaans dat advies, hoewel ze het zelf soms anders aanvoelde. Zo was het president Obama, schrijft ze, die haar overtuigde om niet frontaal Bernie Sanders aan te vallen.

Dat volgen van advies droeg wellicht ook bij tot haar probleem van authenticiteit. Ze gaf niet altijd de indruk dat ze met volle goesting campagne voerde. Ze is vol lof over haar team, maar het was niet de bevlogen bende die in 1992 echtgenoot Bill hielp verkiezen. Er was, schrijft ze, ‘niet de hoogdringendheid en de passie’ van 1992.

Er was bovenal de Russische interventie. De beschadiging begon volop met het hacken van e-mails van het Democratisch partijbestuur. Die mails werden net voor de Democratische conventie gelost, toonden dat het partijbestuur Bernie Sanders wilde dwarsbomen en maakten diens aanhang woest.

Geen uur nadat de pussy-tape van Trump lekte, kwam WikiLeaks met nieuwe e-mails van Clintons campagnehoofd John Podesta. De pussytape kreeg meer aandacht, maar toch, er was door de Wikileaks-ingreep ook een deukje aan de kant van Clinton (ze is niet wild van Julian Assange).

Bladzijdenlang geeft ze aan welke contacten er waren tussen campagneleden van Trump of Trump zelf en de Russen. En het is een indrukwekkende opsomming.

‘Trump wil zijn als Poetin’

Een groot deel van het boek gaat natuurlijk over de man die haar tegenstander was: ‘Ik mag dan wel miljoenen stemmen meer gewonnen hebben, hij is degene die in het Oval Office zit’.

Een man die niets van details afwist, en die tijdens debatten soms langdurig niets samenhangends wist te vertellen, had het gewonnen van de vrouw die alles altijd tot in de puntjes had voorbereid.

Haar team leefde in quasi-zekerheid van een overwinning tot men stemmen begonnen te tellen.

Clinton beschrijft de ontreddering na de nederlaag, de vrienden die haar pillen of therapeuten aanbevolen, hoewel ze liever haar frustratie doorspoelde met Chardonnay, of ging wandelen, of bad, of yogaoefeningen deed. Ze raadt lezers aan neusademhalingsoefeningen uit te proberen. Ze bekeek non-stop tv-series zoals Blue Bloods of NCIS Los Angeles, volgens Bill de beste NCIS-reeks. Elke ochtend begon ze met zelfbevraging. Waarom? Waarom hij? ‘Ik kon de klus niet klaren en dat besef zal ik de rest van mijn leven met me meedragen’.

Ze schrijft dat ze lang twijfelde vooraleer ze naar de eedaflegging van Trump is gegaan, en dat ze halvelings vreesde dat het publiek lock her up zou scanderen.

Ze spaart de scheldwoorden voor Trump niet. ‘Zoals Bill zegt: worstel niet in de modder met een varken. Ze hebben gespleten hoeven die hen superieure grip geven, en zij houden ervan vuil te worden. Triest genoeg werkt de strategie van Trump. Als mensen geloven dat alle politici leugenaars en boeven zijn, ontsnappen de echt corrupten aan kritisch onderzoek, en het cynisme groeit’.

Ze maakt zure grappen over zijn kritiek op het feit dat Obama golfde tijdens zijn presidentschap. Trump golft veel meer dan Obama deed. ‘Ik vraag me soms af: als je de tijd optelt dat hij golft, tweet en tv-nieuws volgt, wat blijft er nog over?’

‘Hij doet beroep op de gemeenste impulsen van ons nationaal karakter. Hij deed de valse belofte dat hij aan de kant van werkende mensen stond’.

En bovenal blijft hij maar Poetin verdedigen.

‘Hij houdt niet gewoon van Poetin. Hij schijnt te willen zijn zoals Poetin, een blanke autoritaire leider, die andersdenkenden kan terechtwijzen, minderheden onderdrukt, kiezers hun rechten ontzegt, de pers verzwakt en die ongekende miljarden voor zichzelf houdt. Hij droomt van Moskou aan de Potomac‘. The Potomac is de rivier die langs Washington DC vloeit.

Ze ergert zich nog altijd aan de teflonkwaliteit van de president, die de schandalen van zich afschudt terwijl aan haar alles blijft kleven. Ze hekelt het feit dat hij als een griezel achter haar stond tijdens het debat in St. Louis.

Ze noemt hem ‘de meest oneerlijke kandidaat ooit gemeten’.

Ze verwijt Trump ’toxische mannelijkheid’. Onze kinderen verdienen beter dan die toxische mannelijkheid, schrijft ze. ‘Wel, hij zit in hun hoofd. Zijn stem weerklinkt heinde en ver. Het is aan ons allen om te maken dat zijn lelijke woorden onze meisjes – en jongens – niet voor altijd beschadigen’.

De nieuwe Hillary?

In de aanloop naar het verschijnen van het boek heeft Hillary Clinton laten weten dat ze zich niet langer kandidaat zal stellen voor een politiek mandaat. Daar ontstaat bij lectuur twijfel over.

Dit boek biedt een betere en meer aantrekkelijke samenvatting van haar programma dan zij ooit tijdens haar campagne wist te geven. Dat haar campagne geen bevattelijke, duidelijke boodschap had, wijt ze aan zichzelf. Ze wilde te veel boodschappen meegeven, schrijft ze. Ze was niet geneigd steeds dezelfde toespraak te houden. En dus werd het een verbrokkelde aaneenschakeling van diverse boodschappen.

Ze weet eindelijk, zij het rijkelijk laat, duidelijk te maken waarom ze presidentskandidaat is geworden: ‘Ik was overtuigd dat Barack en Bill gelijk hadden als ze zegden dat ik een betere president zou zijn dan om het even wie.’ ‘Het was redelijk te geloven dat ik kon verkozen worden en doeltreffend zou regeren’.

Nu moet ze zich nog altijd door een hoop droefenis werken. Ze citeert onder meer dit vers: ‘Van alle trieste woorden van de tong en de pen zijn de meest trieste deze: het had kunnen zijn’.

‘Wat doen we nu?’ vraagt ze tot slot. ‘Ga door’. Ze hoopt nog mee te maken dat een vrouw tot president wordt verkozen.