Het verdriet van België en 14 andere essentiële fictieboeken over Vlaanderen

Wie zijn we, waar komen we vandaan en waarvoor staan we? Het zijn vragen die we ons vandaag stellen, nu alles rond ‘identiteit’ lijkt te draaien. Knack ging op zoek naar boeken die de Vlaams ziel vatten, als die al bestaat. Deze week: de fictie.

Om de lijst samen te stellen, klopten we aan bij 100 academici, auteurs, bibliothecarissen, opiniemakers, uitgevers en lettervreters. We stelden hen de volgende vragen: welke boeken helpen om Vlaanderen en zijn inwoners beter te begrijpen? Welke boeken zou u een buitenlandse vriend(in) aanraden als die meer over Vlaanderen zou willen weten? Welke boeken over Vlaanderen zouden ook alle Vlamingen gelezen moet hebben? We turfden alle titels die genoemd werden, en zo kwamen we tot de 30 essentiële boeken over Vlaanderen. De 15 non-fictiewerken vond u vorige week in Knack, deze week presenteren we u de 15 fictieboeken – al is de grens vaak erg nauw. Een selectie van de soms uitgebreide motivaties bij die keuze vindt u op Knack.be.

Uit de lijst komen enkele grote thema’s naar voren die, als ze al niet ’typisch Vlaams’ zijn, dan op z’n minst iets zeggen over Vlaanderen. Ons katholiek-conservatieve verleden, bijvoorbeeld, en de Vlaamse bekrompenheid en hypocrisie – zie Claus, Buysse, Elsschot en vele anderen. Tegelijk zijn Vlamingen plantrekkers die zich graag verzetten tegen elke autoriteit en willen genieten van het leven – zie Charles De Coster met Uilenspiegel en Timmermans met Pallieter. Bij dat genieten van het leven hoort in Vlaanderen zonder twijfel lekker én veel eten en drinken. Niet toevallig staat Ons kookboek van de Boerinnenbond op de lijst van essentiële non-fictie, want ‘je bent wat je eet, en dat geldt zeker voor de Vlaming’. In Eten op zijn Vlaams, aangeprezen door cabaretier Iwein Segers en acteur Wim Opbrouck, beschrijft Louis Paul Boon de lekkerste gerechten van de Vlaamse keuken: paling in ’t groen, goudgeel gekookte uier, zwarte worst met rodekool, tatjespap en patatterkoek. En met de goede raad: ‘Als je kookt, hoe arm of rijk je ook mag zijn, laat het dan op geen centje steken. Koop liever een paar panty’s minder, of draag er geen, en neem in ruil ervoor een kwart kilo echte boter van de boer.’ Dit boek haalde de lijst met 15 non-fictie boeken jammer genoeg net niet, maar Boon haalde met brille wel de fictielijst.

Want als íéts de Vlaming in de letteren heeft geraakt, zijn het de twee wereldoorlogen. De Eerste Wereldoorlog, zo uitmuntend beschreven in De groote oorlog door historica Sophie de Schaepdrijver, traumatiseerde ons land. In hedendaagse romans als Dertig dagen van Annelies Verbeke en Oorlog en terpentijd van Stefan Hertmans leeft de Eerste Wereldoorlog nog steeds. Over de Tweede Wereldoorlog en de collaboratie schreef historicus Bruno De Wever met De greep naar de macht dan weer een standaardwerk, in de fictie komt hij terug in WIL van Jeroen Olyslaegers.

De twee oorlogen komen samen in Het verdriet van België van Hugo Claus. Volgens schrijver Marc Reugebrink is dit boek ‘onmisbaar voor eenieder die wil begrijpen waar bijvoorbeeld het huidige ressentiment van de Vlaming vandaan komt – dat (politiek) niet ongevaarlijke sentiment dat een mengeling is van minderwaardigheidsgevoel, angst voor het vreemde en nieuwe, vernedering en woede’.

Nee, populaire zelfhulpnovella’s voor aan het zwembad zitten er niet tussen. Dan raadt dichter Benno Barnard u veel liever de eerste dertig avonturen van Suske & Wiske aan. ‘In de Antwerpse dialectversie welteverstaan. Je leert er het beste in de Vlaamse volksaard liefhebben: gastvrijheid, humor en moed.’

Volgens Stefan Zweig markeert La légende van Charles Decoster (1827-1979) het begin van de Belgische literatuur, zoals Ilias dat van de Griekse’, zegt Luc Devoldere, hoofdredacteur van Ons Erfdeel. ‘Het is de Vlaamse Bijbel’, vond de negentiende-eeuwse Franstalige Belgische auteur Camille Lemonnier. ‘Het is gisteren, het is morgen, het is heel onze geschiedenis.’

De avonturen van Uilenspiegel spelen zich af in zijn geboortestad Damme, Vlaanderen, de Zuidelijke Nederlanden. Uilenspiegel ontpopt zich van een guitige schalk tot een strijder voor vrijheid en gerechtigheid. Hij symboliseert het Vlaamse verzet tegen de dwingelandij van kerk en Spanje. Devoldere: ‘Hij is de geest, het vernuft van Vlaanderen. Zijn kompaan Lamme Goedzak is de maag en het hart van Vlaanderen. En zijn geliefde Nele is het hart van Vlaanderen, aan wie Uilenspiegel trouw blijft in de geest, zonder dat hem dat overigens belet andere vrouwen te bekennen.’

‘Rond Uilenspiegel en Lamme Goedzak kan een heel verhaal over de volksaard opgehangen worden’, vindt Hendrik Defoort, bibliothecaris van de Gentse Boekentoren. ‘Over iedereen die zijn belastingbrief niet invult zoals het hoort, of elk zijn eigen huis met afwijkende dakgoot…’

Het oorspronkelijk Franstalig boek werd vertaald in meer dan honderd talen.

Ook verkozen door o.a.:

Rolf Falter (historicus)

De titel van deze roman schopte het tot in het woordenboek. Een pallieter is volgens Van Dale een ‘levenslustige kerel’, pallieteren is ‘zorgeloos en uitbundig genietend in de natuur rondwandelen’.

Pallieter is het bekendste boek van Felix Timmermans (1886-1947) en verscheen midden in de Eerste Wereldoorlog. Het titelpersonage is weleens omschreven als ‘het meest feestelijke wezen uit onze literatuur’. Pallieter houdt zich niet naar de heersende regels en heeft een broertje dood aan werken. In de paradijselijke Netevallei leeft hij erop los. Er wordt veel gegeten, gedanst en gezongen, maar er wordt ook gebeden en geluisterd naar de stilte. Pallieter combineert zo ‘het vette en het vrome’ van de Vlaming. En aan het eind trekt hij met zijn vrouw ‘de wijde wereld’ in. Zo ook het boek zelf: het werd in vele talen vertaald, in 2004 nog in het Japans.

‘Om de keuze voor dit boek te ondersteunen, kan als postuum eerbetoon geciteerd worden uit het fijne boekje van Frans Verleyen, De gezonken goudvis’, zegt schrijfster Brigitte Raskin. ‘Felix Timmermans’ sterk naar pantheïsme neigende religieuze gevoel, zijn sociale ironie tegenover de kasteelheren en de parvenu’s, zijn Vlaamse politieke engagement en wat we vandaag zijn milieubesef zouden noemen, worden vijftig jaar na zijn dood ruim bevestigd.’

Ook verkozen door o.a.:

Tinneke Beeckman (filosofe) en Geert Buelens (literatuurwetenschapper Universiteit Utrecht)

Het proza van Buysse is honderd jaar oud maar een onthutsende dissectie van de Vlaamse ziel’, zegt dichter-essayist Benno Barnard. Hij noemt als voorbeeld ’t Bolleken. Hierin vertelt Cyriel Buysse (1859-1932) over een rijke landheer (‘nonkelken’) die op het platteland woont en profiteert van het leven, met veel drank, eten en vrouwen en daaraan ten onder gaat: hij drinkt zich dood met jenever. Barnard: ‘In ’t Bolleken kwam ik de burgemeester van mijn dorp tegen met alle gespeelde bonhomie, totale cultuurloosheid, gratis pinten voor de verkiezingen enzovoort. Je begrijpt beter waarom Vlamingen zo’n vreemd mengsel van verlegenheid, achterdocht en achterbaksheid vormen (ik beperk me nu tot de minder aantrekkelijke eigenschappen).’

Van alle boeken van Buysse werd Tantes het vaakst genoemd, ‘de allerbeste roman ooit uit onze literatuur’, aldus gewezen radiopresentator Kurt Van Eeghem. Het wordt ook omschreven als ‘een bourgeoisroman over macht, onmogelijke liefde, geld en verraad’. Op nauwelijks 136 bladzijden schetst Buysse een familie in la Flandre profonde aan het begin van de twintigste eeuw. Ze wordt geregeerd door drie ongetrouwde, rijke, kwezelachtige zussen. Zij verpersoonlijken de verstikkende invloed van de kerkelijke moraal en illustreren de beklemmende standenmaatschappij van toen. Tantes toont ons hoe hypocriet mensen zich kunnen gedragen als er geld in het spel is.

Ook verkozen door o.a.:

An Renard (directeur Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience), Margot Vanderstraeten (schrijfster), Anne Teresa De Keersmaeker (choreografe)

De Vlaamse mentaliteit? Ach, sinds de Vlaming rijker werd, is hij ook assertiever. Maar veel Vlaamser dan het oeuvre van Richard Minne kan poëzie niet worden’, zegt Wim Vanseveren, directeur van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren. Hij citeert:

Een groet, een grijns, een lach,

Buigen voor ’t gezag

En tussen de tanden

Verdi fluiten of Bach.

Het zijn de slotzinnen van het gedicht De wespen en de appelaar uit de debuutbundel In den zoeten inval van Richard Minne (1891-1965). Hij was journalist bij de Gentse socialistische krant Vooruit. Daar verzorgde hij de dagelijkse rubriek ‘In 20 lijnen’, waarmee hij in Vlaanderen een van de eerste beoefenaars van ‘het cursiefje’ werd.

Heel veel heeft Minne niet geschreven, maar het was voldoende om met tien gedichten (het maximum!) opgenomen te worden in Gerrit Komrijs opus De Nederlandse poëzie van de negentiende en twintigste eeuw in 1000 en enige gedichten. Ook schrijver Geert van Istendael beveelt Minnes gedichten aan, ‘voor wie mocht denken dat Vlamingen zwaar op de hand zijn en gespeend van humor’.

Tot slot Minne over zichzelf:

Ik wenschte snul te zijn of genie.

Nu hang ik tusschen beiden.

Vandaar het eeuwig verbeiden,

en de uitkomst: melancholie.

Ook verkozen door o.a.:

Rik Van Cauwelaert (ex-directeur Knack, columnist De Tijd)

Elsschot kent de Vlaming door en door’, zegt Indra Dewitte, hoofdredacteur van Het Belang van Limburg. ‘Al onze kleine menselijke kantjes worden in al zijn boeken met zo veel humor beschreven dat je nooit zomaar boos of verontwaardigd kunt zijn. Je herkent gewoon te veel van je eigen tekortkomingen in zijn karakters en situaties. De zucht naar geld, de gebakken lucht, het arrangeren, de gehaaide trucs… Als we eerlijk zijn, moeten we toegeven dat het in elk van ons een beetje terug te vinden is.’

Willem Elsschot, pseudoniem van Alphonsus De Ridder (1882-1960) beschrijft ze allemaal, vindt Willem Bongers-Dek, adjunct-directeur van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren: ‘De stadse Vlaming die kaart op café en zijn zoon zo graag een chique betrekking zou bezorgen (Een Ontgoocheling), de Vlaming in zijn dorp die koppig strijdt tegen het geloof maar zich zo buiten de gemeenschap plaatst (De Verlossing) of de Vlaming die zelf verder wil komen in het leven maar op ideologische (Lijmen/Het Been) of emotionele (Kaas) grenzen stoot.’

‘Wie heel dat Verzameld Werk niet ziet zitten, leest gewoon Lijmen/Het Been’, zegt VRT-journaliste Kathleen Cools. ‘Lijmen, lucht verkopen, woordenkramerij om zichzelf in de kijker te zetten, een parallel universum creëren: het blijft ook nu nog een grappig onderdeel van de Vlaamse cultuur.’

Ook verkozen door o.a.:

Sven Gatz (minister van Cultuur), Dave Sinardet (politicoloog VUB), Anne Teresa De Keersmaeker (choreografe), Michiel Hendryckx (fotograaf), Rik Torfs (oud-rector KU Leuven)

Veel werk van Louis Paul Boon (1912-1979) is blijkbaar essentiële lectuur over Vlaanderen. Mijn kleine oorlog over de kleine man en vrouw in een grote oorlog (Geert Buelens). De voorstad groeit, omdat het gaat over de toenemende verstedelijking (Ludo Abbicht). Pieter Daens, met de ontvoogdingsstrijd van de arbeiders, dat laat aanvoelen dat de Vlaamse strijd ook een sociale strijd is (Hendrik Vuye). Het geuzenboek, over de strijd van de Vlaamse geuzen tegen de Spaanse overheersing en de greep van de kerk en de inquisitie op de gewone mens (Dirk Verhofstadt). De Fenomenale Feminatheek vanwege Vlaanderens moeilijke omgang met seksualiteit, erotiek en pornografie (Jean Paul Van Bendegem).

De Kapellekensbaan werd het meest genoemd. ‘Hierin evoceert Boon magistraal de opgang van het socialisme op het einde van de negentiende eeuw en de neergang na de Tweede Wereldoorlog’, zegt Luc Devoldere, hoofdredacteur van Ons Erfdeel. En dat tegen de achtergrond van ‘de transformatie van het rurale Vlaanderen naar de voorstad die Vlaanderen vandaag is. En van arm naar rijk Vlaanderen’, aldus politicoloog Dave Sinardet (VUB). Het boek maakte me duidelijk hoe de Vlaamse variant van het Nederlands een wereld schept die de Hollandse variant van het Nederlands nooit tevoorschijn weet te toveren’, aldus de (Nederlandse) schrijver Marc Reugebrink.

Ook verkozen door o.a.:

André Van Halewyck (ex-uitgever), Geert van Istendael (auteur), Charlotte Ketels (bibliothecaresse), Caroline Copers (ABVV), Margot Vanderstraeten(schrijfster), Brigitte Raskin (schrijfster)

Je kunt Vlaanderen en zijn inwoners niet begrijpen zonder enkele albums te lezen van onze grote stripauteurs, zoals Willy Vandersteen, Jef Nys, Marc Sleen of Merho’, zegt Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur. ‘De figuren die daarin worden opgevoerd zijn onvergetelijke uitvergrotingen van typisch Vlaamse prototypes.’ Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes schuift Jommeke van Jef Nys naar voren, net als literatuurwetenschapper Geert Buelens: ‘De Vlaamse utopie in zakformaat, het leven buiten de stad, huizen worden bij voorkeur niet via de voordeur betreden.’

De meeste voorkeur ging naar het ‘dagbladverschijnsel’ Nero van Marc Sleen, geboren als Marc Neels (1922-2016). Volgens sommigen is er ‘geen betere gids te vinden voor het naoorlogse Vlaanderen dan de avonturen van de populaire antiheld en levensgenieter Nero en zijn doldwaze kliek’. Met bijvoorbeeld Meneer Pheip, de niet zo pientere (oud)burgemeester van Moerbeke-Waas, die voortdurend Nederlands spreekt met een Frans accent. Of Jan Spier, de laatste afstammeling van Jan Breydel, die een frietkot uitbaat. En daar schuiven weleens bekenden aan, zoals de toenmalige premier Jean-Luc Dehaene, die een dubbele portie bestelt als de oppositie hem het leven zuur maakt en Club Brugge verloren heeft. Zoals Rik Torfs het formuleert: ‘De stripreeks Nero, waar Vlamingen sympathieker uitkomen dan ze in hun mindere momenten zijn.’

Ook verkozen door o.a.:

Kurt Van Eeghem (televisiemaker) en Margot Vanderstraeten (schrijfster)

Het Verzameld Werk van Paul van Ostaijen mag in de lijst van essentiële boeken niet ontbreken’, vindt oud-rector van de KU Leuven Rik Torfs. Paul van Ostaijen (1896-1928) debuteerde in 1916 met de dichtbundel Music-Hall. In swingende verzen beschreef hij de moderne stad met haar elektrische trams, bioscopen en variététheaters. Twee jaar later volgde Het Sienjaal, een hoogtepunt in het humanitair-expressionisme: een bevlogen oproep aan alle mensen om broeders te worden.

In 1921 publiceerde Van Ostaijen Bezette stad, over de Duitse bezetting van Antwerpen tijdens de Eerste Wereldoorlog. ‘Diversiteit 100 jaar geleden’, zo becommentarieert literatuurwetenschapper Geert Buelens deze bundel: ‘Hoe klasse en macht hoor-, zicht- en leesbaar worden in het taalgebruik (Antwerps, Nederlands, Frans, Latijn, Duits).’

In één adem met het werk van Van Ostaijen wordt steeds Van Ostaijen tot heden van Buelens genoemd. ‘Dit vat in 1302 (!) pagina’s op een drafje de hele moderne Vlaamse poëziegeschiedenis samen’, zegt Willem Bongers-Dek(deBuren). ‘De eerste 300 pagina’s bieden een beeld van de grootste Vlaamse dichter ooit, in samenhang met de cultureel-maatschappelijke context waarin hij schreef. De andere 1000 pagina’s nemen de lezer mee op ontdekkingstocht door de Vlaamse poëzie, misschien wel de beste bron van culturele kennis.’

Ook verkozen door o.a.:

Els Snick (literatuurwetenschapster UGent), An Renard (Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience), Marc Reugebrink (auteur)

Twee boeken van Walter van den Broeck (1941) werden net even vaak genomineerd als essentieel boek over Vlaanderen. Het eerste is het geëngageerde toneelstuk Groenten uit Balen, geïnspireerd op een waargebeurde staking en de gevolgen daarvan in de stille Kempense gemeente Balen. Het schetst de ondergang van de Kempische en Limburgse mijnindustrie en cultuur. ‘Het Vlaamse politiek, sociaal en maatschappelijk bewustzijn wordt in detail gepresenteerd en gefileerd’, zegt filosoof Jean Paul Vanbendegem (VUB). ‘De arbeider en de arbeidersbeweging, het recht op een degelijk leven, het sociale gevecht maar ook de alleswetende uit de middenstand afkomstige student, ze lopen er allemaal in rond.’

Het tweede boek is Brief aan Boudewijn, waarin de auteur de toenmalige koning Boudewijn fictief een rondleiding geeft in zijn huis, dorp en omgeving. Zo komt de koning en meteen ook de lezer te weten hoe het er allemaal echt toegaat in de buurt van de Koperstraat 45 in Olen. We krijgen inzicht in het ‘industrieel én dorps Vlaanderen, om de modernisering van de samenleving in de tweede helft van de twintigste eeuw te doorgronden’, aldus auteur Geert van Istendael. Terwijl het de mensen steeds beter gaat, verdampt de samenhorigheid.

Ook verkozen door o.a.:

Ludo Abicht (filosoof), Jos Geysels (ex-Boek.be), Keven Absillis(UAntwerpen), André Van Halewyck (ex-uitgever), Margot Vanderstraeten(schrijfster)

Deze keuze zal hier en daar wenkbrauwen doen fronsen maar de Franstalige Vlaming, Brusselaar, zanger, provocateur Jacques Brel (1929-1978) ‘heeft Vlaanderen en België op onnavolgbare wijze bezongen’, zegt politicoloog en liefhebber van het Franse chanson Dave Sinardet. ‘Hij schreef onmiskenbaar enkele van de prachtigste teksten over Vlaanderen, ook al was het in het Frans.’ En hij noemt op: Le plat pays, Marieke, Comme à Ostende, Les Flamandes… ‘Je moet ze vooral in het Frans lezen, want de Nederlandse vertalingen zijn helaas niet allemaal even geslaagd. Wat Brel hier ook bijzonder relevant maakt, is zijn haat-liefdeverhouding met Vlaanderen.’

Brel wordt altijd in één adem genoemd met Johan Anthierens, die volgens EPO-uitgever Thomas Blommaert met de biografie De passie en de pijn ‘een monument optrok’ voor de zanger. ‘Anthierens schreef niet de ultieme Nederlandstalige biografie van Brel die hij wellicht had willen schrijven,’ zegt Sinardet ‘maar het is wel een mooie, inzichtelijke en liefdevolle hommage die onder meer ingaat op Brels dubbelzinnige relatie met Vlaanderen.’ Brel en Anthierens waren allebei dwarsliggers: ‘Ook Anthierens heeft dat traditionele Vlaanderen gevat, scherp en kritisch beschreven en bestreden. Brel en Anthierens symboliseren het rebelse, contraire Vlaanderen dat zich verzette tegen de gevestigde machten.’

Ook verkozen door o.a.:

Margot Vanderstraeten (schrijfster) en André Van Halewyck (ex-uitgever)

Er is geen enkel boek waarin zoveel aspecten van de mythe Vlaanderen aan bod komen als Het verdriet van België ‘, zegt dichter-vertaler Paul Claes. Het magnum opus van Hugo Claus (1929-2008) gaat over ‘Vlaanderen en de Tweede Wereldoorlog, de broeierige kostschoolsfeer, het alomtegenwoordige katholicisme en de bevreemdende familiale verhoudingen’, aldus VRT-journaliste Kathleen Cools. ‘Passé, maar de impact blijft.’

‘Het boek biedt inzicht in ons diepste wezen’, zegt televisiemaker Kurt Van Eeghem. ‘Hoe praten we, hoe handelen we, hoe gaan we met elkaar om, hoe zwaar wegen vriendschappen (of net niet) en hoe hard blijft de klei waaruit we geboren zijn aan ons kleven. Leugen en hypocrisie, en altijd oplossingen vinden voor de eigen problemen: het is de Vlaming niet vreemd.’

De Nederlandse schrijver Marc Reugebrink vindt het ‘onmisbaar voor iedereen die wil begrijpen waar het huidige ressentiment van de Vlaming vandaan komt – dat (politiek) niet ongevaarlijke sentiment dat een mengeling is uit minderwaardigheidsgevoel, angst voor het vreemde en nieuwe, vernedering en woede.’

Het verdriet van België werd in vele talen vertaald en werd overal enthousiast ontvangen als een must read over een onbegrijpelijk land.

Ook verkozen door o.a.:

Kevin Absillis (literatuurwetenschapper UAntwerpen), Els Snick(literatuurwetenschapster UGent), Chantal Pattyn (netmanager Klara), Wouter Torfs (ondernemer), Johan Leysen (acteur), Rik Van de Walle(rector UGent), Jos Verbist (acteur-regisseur)

Een mooiere manier om te beschrijven hoe de oorlogen onze Vlaamse samenleving hebben getekend, ken ik niet’, zegt KU Leuven-rector Luc Selsover Oorlog en terpentijn van Stefaan Hertmans (1951). De lezers van Knack en de luisteraars van Radio 1 verkozen Oorlog en terpentijn in 2015 al tot het beste boek van de afgelopen 25 jaar.

In dit boek vertelt Hertmans het verhaal van zijn grootvader, die hem vlak voor zijn dood in de jaren tachtig van de vorige eeuw een paar volgeschreven schriften gaf. ‘Boren in familiekronieken wekt spoken tot leven’, weet oud-Trends-directeur Frans Crols. ‘Opa Hertmans schenkt oude cahiers aan zijn schrijvende kleinzoon. Die distilleert uit de bladzijden een ontroerende hommage aan zijn grootvader, met diens armoedige kinderjaren in Gent, gruwelijke frontervaringen aan de IJzer en de vroegtijdige dood van zijn grote liefde. Hertmans senior vindt balsem voor zijn verdriet in de schilderkunst. Een prachtig boek vol literaire non-fictie en beeldend voor Arm Vlaanderen.’

Hertmans zelf wees ook steeds op de universele thema’s van het boek: ‘Oorlog en Terpentijn is niet alleen een oorlogsgeschiedenis, maar ook een verhaal over loutering, over de verwerking van een trauma, over de troost die kunst kan bieden, over de moed van die generatie die in armoede heeft geleefd.’

Ook verkozen door o.a.:

Leo Van Broeck (Vlaams Bouwmeester), Michel Wuyts (wielercommentator VRT), André Van Halewyck (ex-uitgever), An Renard (Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience)

Een roman die het veranderende Vlaanderen treffend schetst, met de toename van de diversiteit, tot in de kleinste gemeenten’, zegt minister van Cultuur Sven Gatz over Drarrie in de nacht van Fikry El Azzouzi (1978).

‘Het verhaal van Youb gunt ons een blik in de leefwereld vol tegenstellingen en tegenstrijdigheden van een jonge Vlaming met Marokkaanse roots, het soort straatschoffie waar Vlamingen zo graag op neerkijken’, vertelt Bieke Purnelle, directeur kenniscentrum voor gender RoSa. ‘Youb trekt op met een groepje “drarries”, maar gedraagt zich altijd als een buitenstaander, een observator die wat hij beleeft met veel gevoel voor ironie noteert: het latente maar schaamteloze racisme in een doorsnee Waaslands provinciestadje, de achterdocht jegens “de andere”, de uitzichtloosheid van een jong leven in een context zonder perspectief of idealen en een falend samenleven in diversiteit.’

‘Er is maar één boek dat ik aanraad om het hedendaagse Vlaanderen beter te begrijpen’, meent Fikry El Azzouzi zelf. ‘Het toont een wereld van jongeren die nooit wordt getoond, nooit wordt gehoord en het boekt spreekt ook dezelfde taal als de jongeren. Daarom is het ook erg populair bij jongeren die normaal niet vaak lezen. Maar goed, eigen lof stinkt hier niet, en ik hou niet van valse bescheidenheid.’

Ook verkozen door o.a.:

Michael De Cock (acteur-theatermaker), Willem Bongers-Dek (deBuren), Jos Geysels (ex-Boek.be)

In de roman Dertig Dagen stelt Annelies Verbeke (1976) ‘scherp op het racisme in (West-)Vlaanderen’, zegt Willem Bongers-Dek van deBuren. Zijn collega bij dit Vlaams-Nederlandse Huis Wim Vanseveren: ‘Hoe vergaat het een zwarte klusjesman in de diepe Westhoek? Daarover schrijft Annelies Verbeke mild, genuanceerd en herkenbaar in Dertig dagen.’

Racisme en de vluchtelingenproblematiek zijn belangrijke thema’s in dit boek, dat draait rond Alphonse Badji, een muzikant met Senegalese wortels die verhuist van Brussel naar de Westhoek. Daar word je nog elke dag met de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd. Alphonse wordt er klusjesman en de hele maand september, dertig dagen lang, volgen we hem op zijn pad. Hij is wat goedgelovig. Zijn klanten prijzen zijn werk en kunnen bij hem hun verhaal kwijt. Maar dagelijks wordt Alphonse geconfronteerd met racisme: nu eens een opmerking, dan een priemende blik, en ook weleens een klant die een klus afzegt als hij ontdekt dat een ‘neger’ dat zou komen opknappen. ‘Het begrip “racisme” doet me zelf soms zuchten’, zei Verbeke in Knack over haar boek. ‘Het is zo’n afgezaagd woord, maar dat is geen reden om het niet aan te kaarten.’

‘Door de verhalen van een steengoede schrijfster als Annelies Verbeke te lezen, graaf je als vanzelf dieper in de ziel van de Vlaming’, besluit illustratrice Judith Vanistendael.

Ook verkozen door o.a.:

Michael De Cock (acteur-theatermaker)

Mag zeker niet ontbreken van auteur Geert van Istendael: WIL van Jeroen Olyslaeghers (1967), ‘over het onverwerkte collaboratieverleden’. VRT-journaliste Kathleen Cools vindt dat ook: ‘Alive and kicking is deze schrijver, en hoe. Schoppend tegen heilige huisjes in het maatschappelijke debat over armoede, gelijke kansen en migratie. Met WIL beschrijft hij de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging in Antwerpen. En confronteert hij ons met onze eigen beperkingen en kleinheid.’

Oud-Trends-directeur Frans Crols noemt het boek ‘een schreeuw uit het hart. De familie Olyslaegers heeft een collaboratieachtergrond, en Jeroen slaagt erin om jaren na datum een menselijke schets te schrijven over de schlemielige, kleine meelopers met de Duitse bezetters. Zeer herkenbare portrettering van de zwevers, klungels, radicalen die dobberden in het kielzog van de nazi’s.’

Ook verkozen door o.a.:

Jan Leyers (televisiemaker-muzikant), Sachli Gholamalizad (actrice-theatermaakster), Els Snick (literatuurwetenschapster UGent), Michel Wuyts(wielercommentator VRT)