‘Het geweld dat door Nederland in Indonesië is gepleegd, was veel excessiever dan we dachten’

Alfred Birney reduceert het koloniale verleden van Nederland tot de slechte jeugd van zijn hoofdpersonage, vindt Fridus Steijlen, professor Molukse geschiedenis en senior onderzoeker op het terrein van postkoloniale migratie vanuit Indonesië.

Fridus Steijlen: Ik ben er nog niet helemaal uit wat ik van De tolk van Java vond. Als onderzoeker vallen mij een aantal historische en chronologische fouten op. Dat behoort uiteraard tot de vrijheid van de schrijver, maar de lezers zullen de voorstelling door Alfred Birney voor waar aannemen. Als ik De tolk van Java aan mijn studenten van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde zou aanraden, zou ik dat toch zeker doen in een rijtje met andere romans zoals De verzwegen soldaat van Sylvia Pessireron. Dat verhaal geeft een breder, meer geschakeerd beeld van die tijd. In De tolk van Java wordt alles wel heel erg teruggebracht tot de persoonlijke drijfveren en de slechte jeugd van het hoofdpersonage.

Hoe zou u dat breder beeld van de Nederlandse rol in Indonesië na de Tweede Wereldoorlog zelf schetsen?

Steijlen: Wie het geweld wil begrijpen, moet inzien dat er al lang voor de oorlog zaken waren beginnen te schuiven. Het verlangen naar onafhankelijkheid groeide al veel langer onder de Indonesiërs. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Indonesië door Japan bezet en verdween de Europese koloniale elite uit het straatbeeld. Na de capitulatie van Japan namen de Britten het gezag over en wilden de Nederlanders in eerste instantie eigenlijk gewoon de kolonisatie van voor de oorlog voortzetten. Het Nederlands leger was alleen niet in staat om Indonesië weer onder controle te krijgen, en het verzet was heel sterk. Noodgedwongen hebben zij dan onderhandelingen over de onafhankelijkheid opgezet. Het is in die tijd dat Nederland ook begint met de zogenaamde politionele acties – eigenlijk zijn dat gewoon militaire acties om de Indonesiërs onder druk te zetten. Aan die acties doet de vader van Alfred Birney in De tolk van Java mee.

Birney vindt dat er in Nederland nog altijd vanuit een clichématig, blank perspectief naar de kolonisatie wordt gekeken. Heeft hij een punt?

Steijlen: Voor de hele Nederlandse samenleving klopt dat nog wel, maar absoluut niet meer voor alle geledingen. Sinds 2010 sluimert er eigenlijk al een discussie over het geweld dat door Nederland in Indonesië is gepleegd: dat was veel excessiever dan wat we voordien dachten, en in sommige gevallen gaat het echt om oorlogsmisdaden. Daar zijn foto’s van verschenen in de kranten, en slachtoffers zijn ook rechtszaken begonnen tegen de Nederlandse staat. Naar aanleiding van dat debat hebben onderzoeksinstellingen zoals het mijne gevraagd om fondsen voor degelijk, onafhankelijk onderzoek, en die hebben we uiteindelijk gekregen. Dat onderzoek gebeurt liefst ook in samenwerking met Indonesische academici.

De Vlaming David Van Reybrouck werkt aan een geschiedenis van Indonesië voor het grote publiek. Hij vond het vreemd dat die er nog niet was.

Steijlen: Ik heb hem dat ook horen vertellen aan de universiteit van Nijmegen. Als ik dan ging kijken naar welke literatuur hij verwees, viel me toch op dat hij nog niet alle standaardwerken over dat onderwerp gelezen had. Maar het is natuurlijk een mooie publiciteitsstunt voor zijn eigen boek.