Het geheim van Chanel N°5

De Amerikaanse Tilar Mazzeo schreef een biografie over het beroemde parfum en Coco Chanel zelf.

Meer dan negentig jaar oud is Chanel N°5. En toch wordt er om de halve minuut nog een flesje van verkocht. Steekt er achter Chanel N°5 een geheim? Maar eigenlijk gaat het om een dubbele biografie: die van haar meest beroemde parfum en die van Coco Chanel zelf, maar dan gezien door het glas van de hoekige flacon waarin het verkocht werd. Parfum noch flacon bleken in 1921 – toen N°5 op de markt kwam – echt origineel. Er waren al meer flacons te koop in de vorm van een apothekersfles. En Chanel N°5 zelf was een bewerking van Rallet N°1, een creatie van de geniale Ernest Beaux wiens parfum zeer geliefd was bij de tsarenfamilie vóór de revolutie van 1917. Chanel had Beaux leren kennen via de adellijke Dimitri Pavlovitsj die na de revolutie in Frankrijk als banneling leefde. Overigens was Gabrielle Chanel bij het verschijnen van N°5 al een gereputeerd couturier met een bewogen liefdesleven.

In een interview zegt cultuurhistorica Tilar Mazzeo dat ze in de eerste plaats de zakelijke geschiedenis van Chanel N°5 heeft willen vertellen. Dat klopt. Maar tussendoor schrijft ze ook de biografie van de ontwerpster. Van haar geboorte in het zuidwesten van Frankrijk tot haar dood in het Parijse Ritz in 1971. En dat via haar jeugd in een weeshuis in Aubazine, het leven als revuemeisje en demimondaine, haar start als ontwerpster van hoeden, haar succes als couturière. Toen ze Chanel N°5 uitbracht was ze overigens al in de dertig en volgde ze het voorbeeld van een paar andere couturiers die ook een parfum hadden. Het leven in het weeshuis heeft Chanel fel beïnvloed, aldus Mazzeo. Zo ziet ze een verband tussen de geur van N°5 en die van het verse bedlinnen en de ingezeepte kinderen in Aubazine.

Vreemd genoeg is het succes van N°5 volgens Mazzeo niet het resultaat van marketing. De eerste veertig jaar, zowat tot 1960, was daarvan zo goed als geen sprake. Het succes kwam door de kwaliteit van het product en de tijdsgeest. Het waren de wilde jaren twintig, toen hedonisme de Eerste Wereldoorlog moest doen vergeten. Als luxeproduct kreeg Chanel N°5 niet al te veel klappen van de crisisjaren en het was een felbegeerd ‘hebbeding’ in de Verenigde Staten. Tussen haakjes: Chanel zelf was nauwelijks drie jaar echt eigenaar van haar N°5. Na een overeenkomst bezat ze nog tien percent van de vennootschap Les Parfums Chanel. De overgrote meerderheid was in handen van twee industriëlen, de broers Paul en Pierre Wertheimer.

Tilar Mazzeo staat vrij sympathiek jegens Chanel, maar toch laat ze woorden vallen als achterdochtig, licht ontvlambaar, opportunistische zakenvrouw en antisemitisme. Dat laatste had dan weer te maken met onder meer de joodse achtergrond van de twee broers die de vennootschap leidden en de uiterst rechtse kranteneigenaar Paul Iribe, die tijdens de jaren dertig Chanels minnaar was.

Toen Frankrijk tijdens de Twee Wereldoorlog bezet werd, kon het bedrijf op een ingenieuze manier verder werken en werd er door de Wertheimers in de Verenigde Staten geproduceerd. N°5 was zowel in de Amerikaanse legerdepots te koop als in nazi-Duitsland. Zelf bracht Chanel een groot deel van de oorlog door in Parijs, in de armen van de Duitse officier en playboy Hans von Dincklage. Wie haar na de oorlog precies beschermde is onduidelijk, zelfs Churchill wordt genoemd. Feit is dat ze het veiliger vond om naar Zwitserland te trekken.

En waar blijft N°5 intussen? Chanel noemde het Amerikaans product van de Wertheimers ‘un monstre’. Alleen maar om de verkoop te zien dalen, een verkoop waaraan ze niets meer verdiende, brak ze de kwaliteit af. Ze startte in Zwitserland nog een eigen lijn, ‘Mademoiselle Chanel’. Uiteindelijk kwam het tot een overkomst met Pierre Wertheimer: hij betaalde Coco alles wat ze maar wenste.

Haar parfum ging een eigen leven leiden met een flinke marketing en eigenlijk een eenvoudig geheim. Mazzeo: ‘Het geheim en het constante succes is aan ons te danken en aan onze relatie met dit parfum: aan het feit dat wij al bijna honderd jaar lang een wonderbaarlijke fascinatie hebben voor deze unieke geur en dat het parfum nog steeds bij talloze mensen het verlangen oproept het te bezitten.’

Tilar Mazzeo’s ‘biografie’ is boeiend, maar ze mist een stilistische schwung en spanning. Een beetje redacteur zou er bijvoorbeeld de talloze herhalingen uitgehaald hebben. Ze besteedt net iets te weinig aandacht aan Chanel als ontwerpster en het tijdsbeeld dat ze schept is vaak clichématig. Tenslotte had ze best wat meer mogen vertellen over Ernest Beaux, want zonder deze geniale parfumier was N°5 er nooit geweest en had Marilyn Monroe wellicht helemaal in haar blootje geslapen.

Fred Braeckman