Het 9/11 in elk van ons

Tien jaar na nine eleven schreef Thomas van Aalten met ‘De schuldigen’ een flitsende roman over de politiek-financiële systeemcrisis in ieder van ons.

Nine eleven meets Lehman Brothers. De ultieme Nederlandstalige roman over de veranderde wereld sinds 9/11 is misschien nog altijd niet geschreven, maar ‘De schuldigen’ van AKO-genomineerde Thomas van Aalten komt alleszins aardig dicht in de buurt.

‘De wereld van bankiers, politici en beleidsmakers is meer rock-‘n-roll en opruiend dan welke jongerencultuur ook.’ Thomas van Aalten (°1978) laat er ‘De schuldigen’ geen twijfel over bestaan hoe het inherente geweld dat traditioneel met jeugdige tegenculturen werd geassocieerd vandaag op een bijna obscene manier in het hart van het kapitalistische establishment explodeert. Van het geweld van 9/11 tot de bankencrisis van 2008 die vandaag weer opflakkert: er lijkt een eruptie van (zelf)destructieve energie aan het werk. En die verwoestende vulkaan rommelt dus niet in de marges van het bestaan, maar raakt aan de wortels ervan.

Van Aalten kent zijn cultuurkritische klassiekers, die het pulseren van de kapitalistische cashflow herkennen in de drift van de erotische libido, maar evengoed in de genereuze energieopstoot van de creërende kunstenaar. Het is Van Aaltens grote verdienste dat hij deze theoretische, postmoderne kijk op de wereld – van Frederic Jameson tot Jean Baudrillard – in personages van vlees en bloed weet te gieten die nergens artificieel aandoen en dankzij de filmische en soms lyrische vertelstijl akelig dichtbij komen.

‘De schuldigen’, ondertussen al zijn zesde roman, begint met stilte voor de storm. In een totaalopname kijkt de verteller naar een eigenaardig soort van familie-idylle aan een zwembad dat dringend aan reparatie toe is. Geleidelijk aan blijkt het om een zwaar beschadigde familie te gaan die naarmate het boek vordert in een storm terechtkomt. Vader Bertrand Löwestein, gerenommeerd bankier, wordt achtervolgd door beurskoersen die hem van de lift tot de bankautomaat overal aankijken. Zoon Orson, verwoed filmer van in zijn jonge jaren, laat zich op sleeptouw nemen door zijn vriendin, die zweert bij het actionisme van gewelddadige of erotische performances. Moeder Sheila raakt ondertussen verstrikt in een manisch-depressieve rollercoaster van uitbundige koopverslaving of uitzinnige seksparty’s en dan weer zuiverende therapeutische rituelen.

De diverse vertellijnen komen uiteindelijk samen in een aanslag door het NAR, de nieuwe anarchistische radicalen, op het enige zevensterrenhotel ter wereld in Dubai waar vader, zoon en moeder elkaar opnieuw vinden. Het hele boek door zaten de drie hoofdpersonages in hun wereld – en het systeem – opgesloten. Hoe meer ze op zoek gingen naar een exit uit het labyrint, hoe meer ze erin verstrikt raakten: de vader in de speculatieve, paranoïde beurslogica, de zoon in zijn estheticistische blik van eeuwige buitenstaander, en de moeder in haar zelfverslindende belevenislust. De verteller gunt hun een terugkeer naar de basics van het leven. De nogal raadselachtige openingsscène geeft op het einde haar geheim prijs. Van Aalten suggereert dat de échte werkelijkheid verborgen ligt in de aparte waarheid die ieder van ons in zichzelf voelt maar meestal niet durft na te leven.

Van Aalten schreef met ‘De schuldigen’ een knappe, filmische roman die zwelgt in de dystopische fantasieën van auteurs als J.G. Ballard of dichter bij huis: Joost Vandecasteele. De eigen schoonheid maar ook wreedheid van de hightechwereld komen in zijn roman voorbeeldig tot uiting. Het is gedurfd hoe hij een dergelijk breed thema toch weet te condenseren in een zwierig vertelde familiegeschiedenis. En het is nog gedurfder hoe hij voorbij het postmoderne kapitalisme en globalisme een uitweg suggereert. Het lijkt er sterk op dat de Nederlandstalige literatuur met deze Van Aalten er een nieuw talent mét visie bij heeft gekregen.

Na de Vlaamse golf van de Dertigers heeft Nederland vandaag met onder anderen Van Aalten, Peter Buwalda, Wouter Godijn, Marente De Moor, Joost de Vries en A.H.J. Dautzenberg stilaan zijn eigen millenniumgeneratie.

Frank Hellemans