Herakleitos – Alles stroomt

In Alles stroomt verzamelde Paul Claes 140 spreuken van een van de meest raadselachtige wijsgeren ooit. In een voorwoord vertelt Claes hoe deze koningszoon het vertikte om priester te worden.

Panta rei: ‘Alles stroomt’. Het is allicht de bekendste spreuk van de zesde-eeuwse Griekse natuurfilosoof Herakleitos.

Maar het is lang niet zeker of de duistere filosoof uit Efeze die magische woorden ooit zelf daadwerkelijk heeft gebruikt, laat staan geschreven.

In Alles stroomt verzamelde Paul Claes 140 spreuken van een van de meest raadselachtige wijsgeren ooit. In een voorwoord vertelt Claes hoe deze koningszoon het vertikte om priester te worden. Maar hij zou wel het heiligdom van Artemis in zijn geboortestad – een van de zeven antieke wereldwonderen, waar vandaag nog één zuil van overeind staat – altijd hebben gerespecteerd. Hij gaf er zijn orakelachtige inzichten in bewaring, maar na een brand in de vierde eeuw voor Christus is die mogelijke oertekst definitief verloren.

Filosofen van naam en faam na Herakleitos citeerden echter zijn oneliners, die vooral bekend zijn om hun pregnantie én dialectische spankracht. Polemos pantoon pater of ‘De oorlog is de vader van alle dingen’ bekt lekker en is de tweede hit uit Herakleitos’ nalatenschap.

Claes citeert niet alleen de (zo veel mogelijk) oorspronkelijke, Griekse tekst, maar geeft daarbij ook commentaar over de betekenis én nawerking van de aforismen. Zo blijkt de Franse filosofe Simone Weil het dialectische axioma van hierboven naar haar vrouwelijke hand te hebben gezet: ‘La geurre est mère de toutes choses’, terwijl ook de satirici aan bod komen.

De Siciliaanse komedieschrijver Epimarchos voerde in een van zijn stukken een debiteur ten tonele die zijn schuld weigert te betalen omdat hij vandaag een ander mens is dan gisteren. Want zei de grote Herakleitos niet dat ‘Morgen in feite gisteren is, en gisteren morgen’ naar analogie met diens uitspraak dat je niet twee keer in dezelfde rivier kunt baden? Een ideetje voor crashende bankiers misschien.

Frank Hellemans