Helmut Krausser – De tuin van Puccini

Groots en meeslepend wou hij leven. Helaas wou de piemel van Giacomo Puccini dat ook. In De tuin van Puccini weet Helmut Krausser de componist op zijn weg tussen kunst en liefde meeslepend te rehabiliteren.

‘En iedere vrouw met wie ik heb geslapen, eindigt in mij als een melodie.’ Die uitspraak zou van Giacomo Puccini kunnen zijn, maar ze is apocrief en is in werkelijkheid van Helmut Krausser, die in zijn roman De tuin van Puccini nochtans graag en meestal letterlijk uit de brieven van de componist citeert. Puccini was een erotomaan, die alle aantrekkelijke vrouwen tot muziek transformeerde.

Nog maar pas heeft de mooie Joodse Sybil Seligman – ‘een gracieuze bundel energie’ – naast de meester plaatsgenomen of er komt al een melodie in hem op die later het hoofdmotief van de ouverture van een opera zal worden. Krausser heeft Puccini van het zeemzoeterige ontdaan en hem als mens gerehabiliteerd. Puccini’s uitspraken over mooie vrouwen zijn vaak kras, nooit cynisch: hij was verlekkerd op un pezzo di vagina fresca. Uit het hoofd van de meester gulpt goddelijk gezang, terwijl zijn dagelijkse leven een kwelling is.

Puccini komt maar niet los van Elvira Bonturi, de vrouw met wie hij samenleeft en met wie hij trouwt na de dood van haar man. Elvira’s leven is een carrière in verbittering omdat ze weet dat Puccini haar de hele tijd bedriegt. De doortraptheid van haar man klaagt ze bij padre Michelucci aan: ‘Hij kan het met een vrouw doen, op de vleugel, en gewoon doorspelen, zodat niemand er iets kwaads bij denkt.’ In de coulissen van de Italiaanse belle époque speelt seks een ingrijpende rol.

Elvira bespioneert haar man onafgebroken. Ze gaat zijn gangen na en leest al zijn brieven. Hoe meer Puccini spartelt, hoe meer hij in haar netten verstrikt raakt. Op de duur sluit ze hem zelfs ’s nachts in zijn slaapkamer op, wat de meester natuurlijk als een vernedering ervaart. Om zijn geslachtsdrift te temperen mengt Elvira broom in zijn voedsel en strijkt ze zijn kleren met kamfer in.

De kunstenaar die in Italië, Europa en Amerika grootse triomfen viert, is de armzalige gevangene van al die banale huwelijkse jaloezie: ‘Hij beschouwt zichzelf immers als een slaaf van de omstandigheden, als een hamster in een looprad, gevangen in een net van eisen en conventies, waaraan hij alleen heimelijk kan – of beter: wil – ontkomen.’

Een geromantiseerde biografie? We zouden Helmut Krausser, die zich graag in de ondergegane wereld van de opera, de grote gebaren, het pathos, het perifere en het extreme beweegt, onrecht aandoen als we zijn Puccini-roman zouden reduceren tot zomaar een story over de geheime liefdes van de componist van Tosca, Madame Butterfly en Turandot.

De tuin van Puccini is uiteindelijk vooral het relaas van het tragische lot van Doria Manfredi, een eenvoudig dienstmeisje op wie Puccini op een geheel onberekende manier gesteld is en dat door intriges, leugens en jaloezie tot wanhoop wordt gedreven – tot ontzetting van de meester, die het kind nooit heeft aangeraakt.

Doria is als het ware het slachtoffer van de erotische reputatie van haar meester, die zich daardoor, ondanks zijn onschuld ter zake, toch schuldig maakt. In die zin heeft Kraussers Puccini al de trekken van een moderne, haast kafkaïaanse ‘held’.

De tuin van Puccini is, ten slotte, ook een geslaagde kunstenaarsroman, waarin Krausser meeslepend vertelt hoe een meester die geketend ligt aan zijn artistieke passie zich illusies maakt over de verzoenbaarheid van leven en kunst. Het leven van Puccini is immers een drastische weerlegging van zijn opvatting dat er altijd een pad is om liefde en kunst – een doornig pad – gerechtigheid te laten wedervaren.

Piet de Moor