Hélène Berr – Oorlogsdagboek

Dit dagboek is doordrenkt van een verlies dat met de dag groter wordt. Berr laat de schoonheid van Parijs voortdurend contrasteren met de wreedheid van de bezetter, wiens greep almaar beklemmender wordt.

8 maart 1944. De joodse Hélène Berr wordt op haar 23e verjaardag samen met haar ouders in het door de nazi’s bezette Parijs gearresteerd. Ze wordt overgebracht naar het doorgangskamp Drancy en een drietal weken later gedeporteerd naar Auschwitz, waar haar ouders worden vermoord.

Hélène zelf sterft begin april 1945 in Bergen-Belsen, enkele dagen vóór het kamp door de Engelsen wordt bevrijd.

In 1942 was Hélène, die aan de Sorbonne Engelse letterkunde studeerde, een dagboek beginnen bij te houden over de gebeurtenissen in bezet Parijs. Geregeld gaf ze een stuk van het manuscript aan de huishoudster met het verzoek het hele dagboek later te overhandigen aan de man van wie ze hield. Op die manier werd het hele dagboek gered. Pas in 2008 werd het Journal in Frankrijk uitgegeven.

Hélène Berr is Joods, maar ze wil niet tot een groep behoren. Ook in het zionisme voelt ze zich niet thuis. Als een zionistische Jood haar verwijt dat ze niet meer weet waarvoor de Joden vervolgd worden, kan ze dat alleen maar beamen.

In haar dagboek rapporteert ze hoe eerst de buitenlandse en dan de Franse Joden opgejaagd en gedeporteerd worden, al weet ze niet precies wat er daarna met de ongelukkigen in het oosten gebeurt. Op 6 november 1943 noteert ze: ‘De Engelse radio schijnt weer afgrijselijke details te hebben gegeven over het leven in de kampen in Polen.’

Een paar dagen later vraagt ze zich af wat de uiteindelijke bedoeling is van de deportaties: ‘… nu deporteren ze gezinnen; wat denken ze daarmee te bereiken? Het stichten van een Joodse slavenstaat in Polen?’

Dit dagboek is doordrenkt van een verlies dat met de dag groter wordt. Berr laat de schoonheid van Parijs voortdurend contrasteren met de wreedheid van de bezetter, wiens greep almaar beklemmender wordt.

Het leven degradeert tot een even absurde als trieste ervaring, en de hele tijd wordt Hélène beheerst door het gevoel dat al haar talenten verstikt worden: ‘Als ik in een andere tijd was geboren, had dat allemaal tot bloei kunnen komen.’

Piet de Moor