Haruki Murakami – 1q84 boek drie

Twin peaks meets Avatar: in het laatste deel van zijn wonderlijke thrillertrilogie 1q84 gunt Haruki Murakami zijn beide koningskinderen hoop op verlossing.

‘Alleen-zijn is als een zuur dat een mens aanvreet.’ Toch tekent de Japanse cultauteur Haruki Murakami in zijn romans steevast fundamenteel eenzame hoofdpersonages die allesbehalve ongelukkig zijn. Ze zoeken zelfs bewust de eenzaamheid op om hun zintuigen op scherp te stellen.

Zoals in de schilderijen van Edward Hopper of Giorgio de Chirico gaat er een grote lumineuze aantrekkingskracht uit van dat solitaire bestaan. Murakami en zijn personages zijn evenwel geen hardleerse solipsisten, maar worden soms overvallen door beelden uit een kinderlijk verleden toen er nog een paradijselijke eenheid bestond tussen henzelf en hun omgeving.

In 1q84 trekt Murakami alle registers van zijn magisch-realistische vertelkunst open én legt hij ook zijn kaarten op tafel. Huurmoordenares Aomame en aspirant-schrijver Tengo, beiden dertig, zijn onbewust op zoek naar elkaar. Een magische handdruk van toen ze tien waren, blijft zijn bezwerende kracht uitoefenen.

Ondertussen bevinden ze zich in een parallel universum, de onechte wereld van 1q84 die sterk aanleunt bij de gewone van 1984 maar waar alles een tikkeltje intenser wordt beleefd. Religieuze sektes spelen er voor big brother en willen hun zin(geving) met geweld doordrijven.

Wanneer Aomame hun leider uit de weg ruimt, wordt er een heksenjacht in gang gezet waarbij beide protagonisten zonder het te willen naar elkaar worden gedreven: ‘Allebei verlangden ze waarschijnlijk even sterk naar iets – iets wat hen onvoorwaardelijk zou accepteren en omhelzen.’

Een onweersnacht zorgt voor de kentering. Aomame raakt onbevlekt ontvangen van haar jeugdvriend Tengo op het moment dat Tengo de liefde bedrijft met de dochter van de sekteleider die Aomame vermoordde. Door de zinnelijke vertelkunst van Murakami krijgen deze onwaarschijnlijke verhaallijnen toch een dwingende kracht.

Tijdens een folterscène geeft Murakami de lezer een inkijk in zijn magisch-realistische universum. Vlak voordat de moordenaar zijn slachtoffer ombrengt, vertelt die een anekdote over Carl Gustav Jung.

In het Zwitserse Bollingen aan het meer van Zürich bouwde deze believer in archetypes, universele fantasieën, zijn eigen versie van kosmische eenheid. Jaren lang werkte Jung aan een toren waar hij de stenen zelf voor ging kappen. Hij cultiveerde deze ruimte zonder enig comfort als zijn kosmisch huis waar hij in contact kwam met het collectief onbewuste.

Murakami schreef met 1q84 zijn eigen mandala, een jungiaanse hut, waarin het niet alleen voor de schrijver maar ook voor de lezer goed toeven is. Boven de ingang ervan maakte Jung een inscriptie: Vocatus atque non vocatus, Deus aderit (‘Geroepen of niet geroepen, God is hier’).

In de wondere wereld van Murakami krijgt dit opschrift nog een andere dubbelzinnige lading, maar vast staat dat Murakami zijn lezers door zijn uitgebalanceerde én plastische stijl op weg zet naar een realiteit die het individuele overstijgt. Noem het God, het onbewuste, de wereld van de archetypes (Jung) of oervormen (Johann Wolfgang Goethe): Murakami’s 1q84 is de gids naar de wereld van een groter verband waarin het kleinmenselijke zichzelf kan aanvaarden omdat het er iets vindt ‘wat hem onvoorwaardelijk accepteert en omhelst’.

In het verhaal ontdekken Aomame en Tengo in een finale omhelzing die kosmische kracht, maar voordat de kitsch toeslaat, is de verteller slim genoeg om die verlossing onmiddellijk tussen haakjes te zetten. Zo eigentijds is Murakami dus wel dat hij niet gelooft in ondubbelzinnige, bovennatuurlijke oplossingen.

Als beide protagonisten erin slagen uit de bizarre onderwereld van 1q84 met zijn dubbele manen, sektes en kwaadaardige mannetjes naar de echte wereld te ontsnappen, suggereert de schrijver onmiddellijk dat die authentieke bovenwereld allicht niet dé werkelijkheid is maar een derde paralleluniversum naast dat van 1984 en 1q84. Van kwantumfysica gesproken.

Het laatste woord over deze wonderlijke roman is dus nog niet gevallen. Als lezer kijk je na de laatste bladzijde van 1q84 alvast met andere ogen tegen de wereld aan. Welk groter compliment kun je een romanschrijver geven?

Frank Hellemans