Groenten uit Genk

Vrijdagavond vertoonde het solidariteitscomité Toelevering Ford ‘Groenten uit Balen’ aan het stakerspiket op de Genkse Mondeolaan. Vliegende reporter Michiel Leen zag er hoe het verhaal van de legendarische staking bij Vieille Montagne meer dan 40 jaar later nog steeds hout snijdt.

Vrijdagavond baan ik me klappertandend van de kou een weg langsheen de Genkse Mondeolaan, op weg naar de filmvoorstelling die het solidariteitscomité bij de toeleveringsbedrijven van Ford inricht. Toegegeven, er stond voor vanavond een ander uitstapje gepland. Iets literairs, in een knus cultureel centrum te lande, niet eens voor het werk. Mijlenver van het ijzige Genkse fabrieksterrein.

Zeg nu zelf, verdwaalde boekenbuur, wat ga je daar eigenlijk zoeken, aan zo’n stakingspiket? Ga je deze geïmproviseerde solidariteitsactie soms recenseren? Meestentijds weet je wel voor welk soort stuk je de deur uitgaat, welk verhaal er in het verschiet ligt, met wat voor stuk je naar huis zult komen. Niet zo deze keer. Een beetje ongerustheid ook; de afgelopen week is het er in Genk niet altijd even rustig aan toe gegaan.

De nieuwsgierigheid haalt het van de muizenissen. Enkele dagen tevoren komt een tweet voorbij waarin de vertoning van de film ‘Groenten uit Balen’ aan de Genkse fabriekspoort wordt aangekondigd. Een telefoontje naar Walter Van den Broeck leert hoe de vork in de steel zit. Jef Sleeckx, oud- collega en spitsbroeder tijdens de staking bij de Balens zinkfabriek Vieille Montagne in 1971, zal de vertoning inleiden. “Ik noem Jef altijd het scharnier van de staking in Balen,” zegt Van den Broeck.” Zelf zakt de schrijver niet af naar Genk. “Blijkbaar is er de behoefte om de stakers een verhaal te tonen dat lijkt op hun situatie. Er zijn wel wat parallellen te trekken tussen toen en nu, maar een vergelijking is niet helemaal mogelijk. De manier waarop mensen zich spontaan organiseren, is wel dezelfde. Solidariteit is het sleutelwoord.”

En dus wordt er koers gezet naar Genk. Ik wil weten welk effect een filmvoorstelling kan hebben, daar aan de poorten van de toeleveringsbedrijven. Het lijkt me op het eerste zicht zo’n naïef idee, de stakers temidden van hun blokkades en houtvuurtjes, in een inderhaast opgetrokken tent, te vergasten op een avondje film.

Niettemin heeft deze filmavond niets vrijblijvends. De sluiting van de Fordfabriek en het daaraan gekoppelde doodsvonnis voor de omliggende toeleveringsbedrijven is niet enkel een van de grootste sociale drama’s van deze tijd, het is ook nog bijzonder ingewikkeld, met een referendum dat nipt werd beslecht in het voordeel van werkhervatting, aanslepende onderhandelingen, geblokkeerde fabriekspoorten… Eerder deze week werden onderhandelaars van de drie grote bonden in het Genkse gemeentehuis vastgezet door woedende stakers. In deze omstandigheden krijgt ‘Groenten uit Balen’, het verhaal van een succesvolle wilde staking zonder officiële steun, een provocerende bijklank.

Staken doe je zo In deze setting krijgt de film, een al bij al conventionele verfilming van Van den Broecks klassieke theaterstuk, iets van een snelcursus: “Staken doe je zo.” Dat didactische opzet wordt nog sterker wanneer een tweehondertal toeschouwers, arbeiders, sympathisanten, maar ook kinderen, samendrummen in het tentje om te luisteren hoe Jef Sleeckx de film inleidt. De 76-jarige Sleeckx, die zelf als personage in de film opduikt, schetst de context waarin het toneelstuk destijds ontstond. Hoe de achtergestelde arbeiders van de zinkfabriek in Balen het werk neerlegden voor 10 frank opslag, aanvankelijk zonder steun van de bonden, die de eis buitenissig vonden. Hoe de actie wekenlang onder de radar bleef, tot enkele journalisten na weken toch de weg naar het piket in Balen vonden. Negen weken wilde staking haalt Sleeckx voor de geest, winterkou en bittere miserie, en een steuncomité dat voedselpakketten verzorgt. En hoe Jefke Mangelschots, een doodbrave arbeider, op een dag bij de toegangsbrug wordt aangesproken door de fabrieksdirecteur, meneer André. Hoe meneer André Jefke aanmaant om de brug over te komen. En hoe Jefke zegt: “Neen, ik blijf bij mijn maten.”

De film treft doel bij de toeschouwers. De walk-out van de arbeiders kan op applaus rekenen. Al lachend worden parallellen getrokken tussen de personages op het doek en de protagonisten van de Genkse stakingsactie. Groen lachen ook om het pessimistische geknor van opa Debruycker – een ontketende Michel Van Dousselaere – , die maar blijft doorjeremiëren over de mislukte staking van ’13. (Verandert er eigenlijk ooit iets? ) Of, serieuzer, in de scène waarin een confrontatie met een rijkswachtcordon maar net wordt vermeden: “Da’s voor maandag…”

“Solidariteit, jongeman!”
Hoe kijkt Sleeckx naar deze avond? Is het soms de nostalgie die hem naar Genk gedreven heeft? “Niet de nostalgie, jongeman, maar de solidariteit!” klinkt het ferm. “De situatie is niet helemaal te vergelijken met 1971, al was het maar omdat de sluiting van Ford Genk al vanaf dag één in het nieuws zat. Maar de solidariteit, de activiteiten van het stakerscomité, die lopen parallel.”

Wat hoopt Sleeckx eigenlijk te bereiken met dit initiatief? “Wanneer ik vroeger als parlementslid naar het piket ging, kreeg ik vaak dezelfde vraag. Eén ding had ik altijd gemeen met de stakers: dat was kou. Wat ik wel kon doen: hun problemen noteren en aankaarten in het parlement. Net zoals ik nu, met de beperkte middelen die ik heb, deze actie steun.”

Voor medeorganisator Theo Mewis mag de actie alvast geslaagd heten. “Na de spanning van de voorbije weken is vanavond een moment van decompressie voor de stakers,” klinkt het. “Het is mooi om te zien dat zelfs in deze Siberische omstandigheden nog zoveel mensen zijn komen opdagen; arbeiders met hun kinderen, sympathisanten, en – allesbehalve evident – collega’s van de Fordfabriek.”

Wat wilde het comité bereiken met deze atypische actie? “In zekere zin is de vertoning van vanavond een erkenning voor het werk dat Sleeckx en Van den Broeck destijds in Balen deden. Realiteit en fictie lopen wat door elkaar vanavond; wat het steuncomité in de film doet lijkt sterk op wat wij proberen te doen voor de arbeiders bij de toelevering. Als je de reactie van de mensen ziet, merk je dat ze zich duidelijk herkennen in dit verhaal, ook al dateert het intussen van veertig jaar geleden. Aan dergelijke morele steun hebben de stakers evenzeer nood.”

Is het comité, net als in de film, al voedselpakketten aan het klaarzetten voor werknemers in moeilijkheden? “Voorlopig beperken we ons tot hulp aan de piketten. Maar je weet natuurlijk nooit. De mensen hier zitten al dagen zonder inkomen, na een periode waarin vaak economische werkloosheid werd ingeroepen. De arbeiders bij de toeleveringsbedrijven verdienden minder dan hun collega’s bij Ford, in meer precaire jobs: hun reserves raken op. Het valt te voorzien dat een aantal van hen in de problemen komen als deze toestand nog lang aanhoudt.”

Intussen knalt ‘I Gotta Feeling’ van The Black Eyed Peas uit de boxen. Evengoed een met symboliek beladen nummer in deze vreemde tijden. Goed mogelijk dat het er maandag aan de fabriekspoorten in Genk alweer veel grimmiger aan toe gaat , met deurwaarders-exploten en confrontaties tussen stakers en politie. Maar na afloop van de filmvoorstelling is het toch even warm aan de Mondeolaan.

Michiel Leen