Graham Swift – Was je maar hier

Brandende stapels dolle koeien, mond-en-klauwzeer, een depressieve boerenzoon en zijn broer die in een bodybag terugkeert uit Irak. In Was je maar hier beschrijft de Britse auteur Graham Swift de teloorgang van het pittoreske Engelse platteland in het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw.

Er komt geen einde aan de gekte, denkt het negenendertigjarige hoofdpersonage Jack Luxton bij de start van Was je maar hier. Hij zit alleen voor het beregende raam van de slaapkamer van zijn cottage op het eiland Wight en kijkt uit over het winterse verlaten caravanpark The Lookout dat hij tien jaar geleden samen met zijn vrouw Ellie van oom Tony geërfd heeft.

De erfenis van oom Tony kwam als een geschenk uit de hemel: de gekkekoeienziekte en de mond-en-klauwzeerepidemie hadden het mes op de keel gezet van keuterboeren Jack en Ellie. ‘Mensen konden behulpzaam zijn door dood te gaan, door op het juiste moment te sterven.’

Op het bed achter Jack ligt een geladen jachtgeweer en een volle doos patronen, ‘waarvan sommige al in zijn broekzak zitten’. Hij heeft net zijn jongere broer Tom op het oude kerkhof van hun geboortedorp begraven en wacht op de terugkeer van Ellie, die er met de jeep vandoor gegaan is na een ruzie.

Op zijn achttiende verliet Tom het ouderlijke huis om dienst te nemen in het leger. Tien jaar lang hoorden de beide broers niets van elkaar. Tot Jack een brief kreeg van het ministerie van Defensie met het bericht dat Tom gesneuveld was in Irak.

Toms dood dwingt Jack tot nadenken over zijn eigen leven en de keuzes die hij gemaakt heeft: over de aan rijke Londenaars verkochte familieboerderij, de vroege dood van zijn moeder, de zelfmoord van zijn vader na het uitbreken van de dollekoeienziekte en over zijn relatie met zijn ‘geheime’ jeugdliefde en latere vrouw Ellie.

In Was je maar hier vertelt Londenaar Graham Swift via de levensgeschiedenis van Jack Luxton het grotere verhaal van de teloorgang van het Engelse platteland. Moderne plagen als BSE en mond-en-klauwzeer hebben kleine boeren tot de rand van de afgrond gebracht. Hun boerderijen worden opgekocht door vermogende stadslui waardoor de vastgoedprijzen de pan uitswingen.

De boerenstiel is gedoemd te verdwijnen en dat zorgt voor gevoelens van vervreemding en schuld bij boerenzonen zoals Jack Luxton. Jack voelt zichzelf medeplichtig aan de uitverkoop van zijn platteland.

Daar komt bij dat de manier waarop Groot-Brittannië zich geëngageerd heeft in de oorlog in Irak, ingrijpende gevolgen heeft voor het leven van gewone mensen zoals Jack. De war on terror nestelt zich als een kwaadaardige kanker in zijn hoofd en in zijn bestaan. ‘Terror, angst, dat was iets wat je vanbinnen voelde, wist Jack, dus een war on terror, wat kon dat anders zijn dan een oorlog tegen jezelf?’

In Was je maar hier schetst Swift op heel subtiele wijze de ‘grote transformatie’ waarin het huidige, vaak nog lyrisch bezongen groene Engeland zich bevindt: de verstedelijking rukt op en de jongere generaties plattelanders voelen zich daardoor ontheemd.

Swifts hoofdpersonages proberen voor zichzelf wanhopig een nieuwe plaats te vinden in die veranderende samenleving. Wat er voor het oude vertrouwde boerenleven in de plaats gekomen is, maakt hen bang en onzeker. Allemaal worstelen ze met gevoelens van schuld over hun eigen aandeel in die evolutie. De enige constante in Albions roemrijke geschiedenis blijkt het voeren van oorlog te zijn.

Met Was je maar hier bewijst Graham Swift eens te meer wat voor een meester hij is in het doorgronden van de menselijke ziel.

Jan Stevens