Het kostte de ervaren vertaler Olivier Mannoni acht jaar om Mein Kampf in het Frans te vertalen. De giftige tekst heeft jammer genoeg nog steeds invloed. Ook in Frankrijk.
Was er behoefte aan een nieuwe Franse vertaling van Mein Kampf van Adolf Hitler?
Olivier Mannoni: Zeker. Alle eerdere vertalingen zijn vanuit hedendaags standpunt onbruikbaar. De eerste Franse versie van Mein Kampf dateert van 1934 en is erg anti-Duits. De vertalers hoopten dat Hitler er zich onmogelijk mee zou maken. Ze is niet trouw aan het origineel en leest veel te vlot. In 1938 verscheen er een door Hitler ‘geautoriseerde’ versie van Mein Kampf, waaruit de tirades tegen de Fransen waren weggelaten. Er was dus dringend een betrouwbare, wetenschappelijk geannoteerde vertaling nodig voor wie zich in de naziperiode wil verdiepen. Even walgelijk als het origineel. De vertaling was een echte marteling voor me. Normaal gezien probeer je als vertaler mee te gaan in de gedachtegang van je auteur. Bij Hitler was dat onmogelijk.
Poetin plaatst zich in de traditie van Hitler.
In uw boek Traduire Hitler noemt u Mein Kampf onleesbaar, slecht geschreven en vol kromme redeneringen.
Mannoni: Het is het werk van een haatprediker die zeer slecht proza schrijft. Maar Hitler mag dan wel dood zijn, Mein Kampf is dat geenszins. In heel wat landen, in India bijvoorbeeld, heeft het nog steeds veel succes. Het boek is een fetisj. Je hoeft het niet te lezen om erdoor gefascineerd te zijn.
Heeft het vertalen van Mein Kampf u ook dingen geleerd?
Mannoni: Ja. Het gekke is dat Hitler zijn vreselijke fantasieën in een zo verwarrend mogelijke taal verpakt. Toen het boek in 1925 in Duitsland werd gepubliceerd, dachten veel intellectuelen dat het met die man, die nog geen drie correcte zinnen achter elkaar kon schrijven, niets zou worden. De vraag is dus hoe het komt dat een zo slecht geschreven boek toch zulk effect kon hebben. Naar mijn mening was Hitler als ophitser heel erg modern.
Ziet u parallellen met de Russische retoriek in de oorlog tegen Oekraïne?
Mannoni: O ja. Veel van de verdraaiingen uit de Russische propaganda doen me denken aan Hitler. Heel wat citaten van de ultranationalistische ideoloog Alexander Doegin zouden recht uit Mein Kampf kunnen komen. De taal is net zo diffuus, soms ook esoterisch, quasireligieus.
Kan Vladimir Poetin vergeleken worden met Hitler, zoals velen dat doen?
Mannoni: Toen Poetin eind februari zijn laatste propagandashow opvoerde in het Loezjniki-stadion in Moskou, waren de overeenkomsten duidelijk. Ook hij maakt het vaderland tot iets heiligs en plaatst het tegenover een verdorven tegenstander – in zijn geval het ‘collectieve Westen’. Ook al gebruikt Poetin eufemismen en versluiert hij zijn oorlog tegen Oekraïne als een ‘speciale operatie’, hij plaatst zich in de traditie van Hitler. Ook bij hem worden dader en slachtoffer systematisch verwisseld. Filosofe Hannah Arendt leerde ons al dat Hitler veel meer deed dan schaamteloos liegen. Hij creëerde een andere realiteit. Zijn boek verwees naar zijn persoonlijke werkelijkheid. Naar een waanidee. In totalitaire systemen kun je miljoenen mensen meevoeren naar een parallelle wereld.
De aanval op het Capitool doet me denken aan de mislukte putsch van Hitler in 1923.
En wat met aanhangers van samenzweringstheorieën?
Mannoni: Er zijn ook parallellen tussen hun denken en dat van Hitler. Ze hebben hun eigen waarheid. Op betogingen van antivaxers in Frankrijk waren helaas ook anti-Joodse slogans te zien.
U schrijft in uw boek ook over Donald Trump en zijn ‘alternatieve feiten’. Gaat u echt zover om Trump met Hitler te vergelijken?
Mannoni: Trump heeft als president van de VS geen genocide begaan. De democratie is sterk genoeg gebleken om hem te stoppen. Maar de aanval op het Capitool door zijn aanhangers in januari 2021 deed me sterk denken aan de mislukte Hitlerputsch van november 1923 in München.
U beweert dat Hitlers haatspraak uit Mein Kampf ook invloed heeft op uiterst rechts in Frankrijk.
Mannoni: Marine Le Pen van het Rassemblement national had het een tijd geleden over ‘bacteriële immigratie’: een soort besmetting van het ‘volkslichaam’, waar ook Hitler voor waarschuwde. De complottheorie van de ‘omvolking’, een belangrijk thema in de Franse campagne voor de presidentsverkiezingen van 2022, is gebaseerd op Mein Kampf.
Door Leo Klimm
