Stefaan Van Brabandt, filosoof enn theatermaker: ‘De kunst is om twijfel in kleine dosissen te injecteren’

‘Twijfel is het begin van alle wijsheid. Ik vier dan ook voluit de twijfel in mijn leven. Dat betekent niet dat ik voortdurend van gedachte verander, wél dat ik er principieel van uitga dat ik me altijd kan vergissen en bereid ben om mijn eigen standpunten te herzien. Het uitgangspunt van wetenschap is dat kennis altijd de voorlopig beste kennis is: wetenschap wil niet liever dan weerlegd te worden door overtuigender bewijs of betere argumenten, want zo kunnen de bestaande inzichten verbeterd worden. Die attitude van openheid en zelfkritiek vind ik nastrevenswaardig.

Ik kan ook emotioneel aangegrepen worden door iets en daardoor mijn mening en gedrag veranderen. Als kind at ik bijvoorbeeld vlees. Mijn grootouders waren boeren, dus dat was iets vanzelfsprekends. Maar rond mijn twaalfde werd ik getroffen door het slachten van een dier. Zo’n kreet van een koe die afgemaakt wordt, gaat werkelijk door merg en been. Vanuit die emotie besloot ik toen om vegetariër te worden, pas later heb ik dat ook rationeel-ethisch onderbouwd. Ik verdiepte me onder meer in het werk van Peter Singer en schreef mijn masterscriptie over dierenethiek.

In mijn jeugd ben ik erg beïnvloed door de Griekse filosoof Pyrrho, de grondlegger van het scepticisme. De kern van die filosofische stroming is de epoché: het uitstellen van het oordeel omdat we niets met zekerheid kunnen weten. Wat een houding van blijvende nieuwsgierigheid, geestelijke flexibiliteit, maar ook mildheid en ruimhartigheid stimuleert. Die blijmoedige sceptische houding heb ik sindsdien altijd gecultiveerd.’

U schreef het boek Het voordeel van de twijfel. Vanwaar die titel?

Stefaan Van Brabandt: Filosofie is stoppen met weten en beginnen met denken – zo begin ik mijn boek. Ik onderzoek erin welke ideeën ons in de weg zitten en welke ons kunnen bevrijden. Door de heersende denkbeelden die ons persoonlijke en maatschappelijke leven vormgeven te betwijfelen en kritisch te bevragen, kun je nieuwe perspectieven scheppen. Twijfelen aan wat is, om te bedenken hoe het zou moeten zijn. Alle politieke en sociale verworvenheden die we vandaag als vanzelfsprekend beschouwen – afschaffing van de slavernij, arbeidsrechten, vrouwenrechten, democratie – werden ooit als onmogelijk, onhaalbaar en onwenselijk beschouwd. Tot het alternatief gedacht werd, door te twijfelen aan het bestaande.

Twijfel kan dus een creatieve en constructieve kracht zijn. De kunst is wel om twijfel in kleine dosissen te injecteren, dan wordt het een gift. Want te veel twijfel kan verlammend en gekmakend zijn, en omslaan in apathische vertwijfeling. Dan is het een vergif. Een beetje zoals homeopathie, dat ook kleine dosissen gif gebruikt. Al sta ik tegenover homeopathie uiteraard erg sceptisch. (lacht)