Erik Vlaminck – Brandlucht

Zoals er wrekerfilms bestaan, zo componeerde Erik Vlaminck met zijn roman Brandlucht een onversneden wraakroman waarin de vrouwen het heft in handen nemen.

Ontario, waar Vlamingen thuis waren. Vooral als ze uit Menen en Nijvel kwamen. Erik Vlaminck, meester van de Vlaamse documentaire volksroman, situeert Brandlucht voornamelijk in de buurt van de Canadese stad. Ooit bloeide daar de tabaks-teelt, waar heel wat Vlamingen en Nederlanders na de Tweede Wereldoorlog de zwarte sneeuw van het verwoeste Europa probeerden te vergeten.

Hoofdpersonage Tony Verkest, de sjoemelaar van Geel of ook wel ‘de duivendoktoor’ genoemd, komt eerst in beeld, samen met zijn Hollandse echgenote en dochtertje Elly. Alle drie hebben ze zo hun geheimen. Tony trekt elk jaar vier weken naar zijn vaderland, zogezegd om er duiveneieren te halen en ze in Canada voor veel geld te verpatsen.

Pas in het midden van het boek wordt de echte drijfveer van zijn dubbelleven onthuld. Mina, zijn stuurse vrouw, heeft heimwee naar het Zundert van haar jeugd, waar Vincent van Gogh nog heeft rondgestruind. En Elly is gefascineerd door de mythomane verhalen van vaderlief.

Tot ze jaren later naar de Kempen trekt om er de waarheid te achterhalen en er een wrekende pyromane wordt. ‘Als iets niet meer leefbaar is, kan het beter afbranden’, klinkt het tot drie keer toe in deze roman.

Vlaminck is een kroniekschrijver van het Vlaamse volksleven die een speciaal oor heeft voor het volksidioom, vol laconieke levenswijsheid, zoals dat door echte mensen van vlees en bloed wordt gesproken. ‘In het gekkenhuis is iedereen zijn eigen baas’, heet het. Of nog altijd actueel: ‘In België (…) zijn er, behalve bij de voetbalsport en het kaartspel, voor niks strikte regels.’

In de zesdelige roman fleuve waarmee hij zichzelf op de kaart zette, liet hij een eeuw Antwerpse en Kempense familiegeschiedenis de revue passeren. In Suikerspin, zijn voorlaatste roman, wist hij aan de hand van raak gekozen fotografische details en waarachtig uitgespelde dialogen honderd jaar kermisgeschiedenis op de planken te brengen. In Brandlucht is het de wereld van de Vlaams-Nederlandse expats in Canada die oorspronkelijk centraal staat.

Maar naarmate het verhaal vordert, concentreert Vlaminck zich meer en meer op de psyche van zijn vrouwelijke hoofdpersonages. Vlamincks mannen zijn in de regel binnenvetters die al snel uitgepraat zijn, terwijl zijn vrouwelijke karakters een grotere, innerlijke spankracht hebben. Elly ontpopt zich tot een wraakgodin, die in één moeite door ook haar eigen leven verwoest. Haar dochter Linda komt pas laat het fijne te weten over haar moeder en grootouders.

Zo overspant Brandlucht drie generaties sterke vrouwen – die weliswaar elk op hun manier het onderspit delven. Alleen Linda, de jongste telg uit het driegeslacht, is nog niet helemaal beschadigd.

Vlaminck, die in zijn romans als geen ander empathisch over het leven van maatschappelijke verschoppelingen weet te vertellen, heeft zijn actieradius nu dus uitgebreid tot de vrouw, nigger of the world. Terwijl manlief drinkt, met de duiven speelt en seksistische opmerkingen maakt, proberen de vrouwen het vuur brandend te houden. Dat dit in Brandlucht wel heel letterlijk op te vatten is, wordt geleidelijk aan duidelijk.

Toch wijst de verteller niemand met de vinger. Ook dat tekent Vlaminck ten voeten uit. Al heeft hij een boontje voor het leven aan de zelfkant – mensen zijn er vaak authentieker en eerlijker -, hij zal het nergens idealiseren. Eerder integendeel.

Vlaminck is de erfgenaam van het grote naturalistische proza waar Vlaamse auteurs, zoals Cyriel Buysse, zo bekend om zijn geworden. Diens Het recht van de sterkste, de machoroman bij uitstek, heeft in Brandlucht zijn vrouwelijk pendant. Het recht van de zwakste: daar is het Vlaminck in Brandlucht om te doen.

Frank Hellemans