En de prijs voor de beste zweetoksels gaat naar…

Vorige week werden de vijf genomineerden van de Knack Hercule Poirotprijs bekendgemaakt. Jurylid Lukas De Vos zet ze nog even op een rij en voorziet ze van commentaar.

Bram Dehouck – De slaapziekte

Een thriller kun je deze korte roman van Bram Dehouck bezwaarlijk noemen. Maar wat een intensiteit, wat een intrigerend drama! Een Zomer zonder Slaap combineert de rauwe milieuschets van Boons Vergeten Straat met een hilarische comédie de moeurs, die uitmondt in een niet af te remmen bloedbad, Reservoir Dogs waardig.

Haat, nijd, afgunst, overspel, machtsmisbruik en noodlottig toeval, ze zijn de ingrediënten waarmee een besloten gemeenschap, het dorp Blaashoek, ten onder gaat aan de moderniteit: de plaatsing van grote windmolens (waarvan de wieken enkel stilvallen als de rituele, heidense zuivering in bloed en geweld is afgerond). De stoppen slaan door als de slager, murw gemaakt door het niet aflatende gesuis van de wieken, een leverpastei maakt die het hele dorp met een voedselvergiftiging opzadelt.

Diarree doet het dorp uit zijn vaste gewoonten ontwaken, wanneer de nationale pers lucht krijgt van de epidemie. De authentieke dorpsbewoners – de hardvochtige boer, de simpele kleindochter met haar hond Zeppos, de vunzige apotheker, de chique madam, de illegale asielzoeker, de puistige puber, de lamlendige dierenarts, de postbode die plots voor zedenschennis wordt aangeklaagd, het veldwachtersduo Huyghe en Hauspie – ze raken losgeslagen in een orgie van desoriëntatie en blinde toorn. Hun maag ‘voelde aan als een verschrompelde chipszak’, dat is het beeld en de gedeelde tragedie van een dorp dat zich verminkt ziet door angst, achterdocht en onbegrip.

Een Zomer zonder Slaap herkent het beest dat sluimert in elke mens.

Bram Dehouck – Een zomer zonder slaap, De Geus, 190 blz., 18,90 euro, ISBN 9789044518368

Ludo Schildermans – Het beest

De bandeloosheid uit de Oost-Europese desintegratie: een nieuw thema in onze misdaadliteratuur. Jef Geeraerts introduceerde de losgeslagen Albanese onderwereld in De PG en Dossier K. Het gewoonterecht, de kanùn, staat er haaks op de rechtsstaat. De Russische maffia kreeg vorm bij Staf Schoeters (Ochrana) en Jonathan Sonnst (Razborka).

Actueler dan ooit, zeker nu de Servische oorlogsmisdadiger Ratko Mladic net is uitgeleverd aan Den Haag, is de verwerking van de Joegoslavische burgeroorlog. Ludo Schildermans ontleedt de onuitwisbare trauma’s van moord en wedermoord in zijn tweede thriller, Getekend.

Een gerechtstekenaar, Lucas Grimmer (‘grimeur’), vindt in Breskens het verminkte lijk van een jonge vrouw. Een tweede lijk wijst op de Joegoslavische connectie, en brengt Grimmer en zijn collega-journaliste Lina naar het Joegoslaviëtribunaal, waar een Servisch politicus terechtstaat voor misdaden tegen de mensheid in Kosovo.

Dan komt de nasleep van die oorlog in een stroomversnelling. En Schildermans heeft zijn naam niet gestolen: hij schildert op rauwe maar koud-logische manier de zelfvernietiging van de Balkan. Haat is de tweede naam van de Balkan. Vergeten kan niet, maar de Slavische ziel laat evenmin vergeven toe.

Grimmer is de speelbal van de strijd tussen etnische clans, die onverminderd doorgaat na de politieke oplossing van de Balkancrisis. Hij dreigt het gelag te betalen, tot de wraakengel hem als een deus ex machina uit zijn opsluiting verlost. Met gebroken handen. En een levensgroot trauma, want het was zijn robotfoto die de tragische afwikkeling van oude wonden uitlokte.

Ludo Schildermans – Getekend, Houtekiet, 254 blz., 18,95 euro, ISBN: 9789089241795

Roger H. Schoemans – Het buitenleven

Haspengouwers zijn opgetrokken uit leem, goedkope wijn, worsten en fruitvlaaien. Maar ze leggen een nuchterheid aan de dag waarbij de handigheid van bankiers en vakbondsafgevaardigden verbleekt, en misdaad teruggebracht wordt tot wat ze is: mensenverneukerij.

Roger Schoemans schroeft in Bastille de meest uiteenlopende verhaalslijnen in elkaar tot een herkenbaar staketsel, dat hij duivels omturnt tot een even cynisch als warm portret van de landelijke gemeenschap. Zijn scharrelende hoofdpersonages, plaatselijk correspondent Piet Schraepen en fotograaf van het kleine leven Geo Joosten, zijn er de exponenten van.

Mijn professor recht hield mij altijd voor: niet de stad is de broedplaats van ontucht en kwaad, maar het platteland. Schoemans heeft dat zeer ter harte genomen, of het nu om pedofilie, prinselijke uitspattingen, afpersing, overspel, gesjoemel of belastingontduiking gaat. In Bastille weet hij kundig de sfeer van den buiten uit te buiten om de laagheid van de macht in te suikeren.

Macht die politiek kan zijn, zoals de vete (om achterovergedrukte centen) tussen vakbondsleider Bezas en minister Clevemunt. Macht die hebzucht heet. Wufte vrouwen die de dodendans leiden: een cabaretdanseresje dat zich gravin noemt, een non met meer benul van Zwitserse kluizen dan van godsvrucht. En het sterkst toont Schoemans zich in het besef dat misdaad loont, maar dat de haaien elkaar verscheuren.

Roger H. Schoemans – Bastille, Davidsfonds, 243 blz., 22,50 euro, ISBN 9789063066079

Rudy Soetewey – De aftakeling

Op de voorflap: drie mensaapjes. Horen, zien en zwijgen. De rechte weg naar wroeging. In Getuigen, een gaaf, afgerond, bescheiden werkje, tast Rudy Soetewey de uiterste grenzen van lafheid en zelfbehoud af. Hoe verstandig is het in te grijpen als je op een onchristelijk uur in een lege treinwagon drie opgefokte minkukels een oudere man in elkaar ziet rammen? Wegduiken? Of toch je maatschappelijke plicht vervullen, en hulp verlenen aan een persoon in nood? Met alle risico van dien.

Martin Vandeweyngaert maakt zich klein en onzichtbaar. Hij kijkt de andere kant op. En tracht te vergeten. Tot het treinslachtoffer overlijdt. Dan begint zijn psychologische en sociale aftakeling, deels uit gewetensnood, deels uit angst voor de angst. Hij tipt anoniem de politie over de daders, maar zet daardoor een stap in een draaikolk die hem onverbiddelijk de afgrond in sleurt. De buurt begint hem te mijden, het werk ontglipt hem, zijn relaties breken stuk, vriendschappen worden ijler dan de ijselijke vrees de rug te rechten, de beschuldiging keert zich tegen hem. Op zijn gevel verschijnen graffiti: ‘Racist’.

De uiteindelijke rechtszaak brengt geen soelaas. Jongeren worden (met geld en leugens) uit de wind gezet. Vandeweyngaert rest alleen inkeer en de vlucht naar een ander (beter) bestaan.

Soetewey levert met Getuigen een harmonische, secuur getrimde milieuschets af, met feilloos getypeerde mensen van vlees en bloed. De stilistische draagkracht en ingehouden gemoedswisselingen getuigen van een uitzonderlijk evenwicht. Een parel.

Rudy Soetewey – Getuigen, Kramat, 293 blz., 19,95 euro, ISBN 9789079552443

Koen Vermeiren – De klassieker

‘Met wijd opengesperde ogen keek ze naar de pistolen die op haar waren gericht.’ Boontje komt om zijn loontje. De Blik is eigenlijk een morele fabel die balanceert op de rand van true crime en een aflevering in een tv-politiereeks. De slechten moeten het altijd ontgelden.

Maar dat is natuurlijk afbreuk doen aan de zwierige, en tegelijk toch doordachte stijl en kundige plotontwikkeling die Koen Vermeiren hanteert. Vermeiren is schatplichtig aan zijn eigen verleden als scenarist voor reeksen als Witse en Zone Stad. Dat verklaart waarom hij Martin van Steenbrugge, commissaris van de opsporingsdienst FAST (Fugitive Active Search Team) een nawoord laat schrijven. Het geldt meer als verontschuldiging dan als verantwoording.

Ik hoef echt niet te weten hoe werkelijkheidsgetrouw de boetedoening van Marc Van Den Eede is, als de overval op een diamantair fout afloopt en hem opzadelt met gewetenswroeging om twee afgemaakte gijzelaars. Ik heb alleen oog voor de opbouw van een spanningsboog en de geloofwaardigheid van de afwikkeling.

Spanning is er wel, in de meest tradi-tionele zin van het woord. De jacht op ontsnapte misdadigers tekent vooral een ménselijk probleem bij de speurders, die zich onthecht moeten opstellen maar tegelijk kampen met bureaucratische (financiering!) en vooral persoonlijke (wroeging, wraakgedachten) problemen. De Blik volgt het klassieke patroon. Misleiding, valse sporen, nauwkeurig nagaan van de gangen der verdachten, het sluiten van het net – niet revolutionair, maar van een degelijkheid die de hand van een gehaaide scenarioschrijver verraadt.

Koen Vermeiren – De blik, Manteau, 374 blz., 19,95 euro, ISBN 9789022325698