Elif Batuman – De bezetenen

Elif Batuman is een jonge Amerikaanse schrijfster met Turkse wortels. Ze gebruikt haar liefde voor de Russische letteren als levenselixer.

In haar essay- en reportagebundel De bezetenen transponeert ze de sfeer van Dostojevski’s gelijknamige roman op haar milieu aan Stanford University. Daar studeert ook de charismatische Matej, een katholieke filosofiestudent die net als Dostojevski’s Stavrogin een diabolische invloed op zijn omgeving heeft. Omdat hijzelf met die destructieve macht wil afrekenen, kiest Matej voor het kloosterleven.

In haar appreciatie wordt Batuman nooit het slachtoffer van de voorzichtigheid die zo veel critici kenmerkt. Orhan Pamuk vindt ze vervelend. Diens Zwarte boek vernietigt ze zo: ‘Het gaat over een man die een vrouw kwijt is die “Droom” heet. Hij loopt door de straten van Istanbul en roept “Droom! Droom!”‘ Dan maar liever Poesjkin.

In ‘Wie vermoordde Tolstoj’ presenteert Batuman het verhaal Kreutzersonate als het relaas van Tolstojs gesublimeerde moord op zijn vrouw Sonja. ‘Babel in Californië’ is een geestige reportage over een congres waarop de overlevende gezinsleden van de schrijver van Rode ruiterij verschijnen. Batuman ontdekt terloops dat M.C. Cooper, de latere maker van de film King Kong (1933), tijdens de Russische veldtocht tegen Polen (1920) vrijwillig oorlogspiloot bij het Poolse leger was.

De Amerikaan werd door de Kozakken neergeschoten en door Isaak Babel, die de anekdote in zijn dagboek vertelt, ondervraagd. Batuman vertelt hoe Cooper die traumatische ervaringen in King Kong heeft verwerkt. In hetzelfde stuk interpreteert ze Gontsjarovs Oblomov in vijf onvergetelijke regels als een mens die door niet te handelen zijn volledige persoonlijkheid intact houdt.

De bezetenen van Elif Batuman is een relaas van beklijvende leeservaringen. We lezen over haar schouder mee en zien wat voor boeiende processen zich in haar hoofd afspelen. Deze bundel is een goudmijn voor aankomende auteurs, al was het maar omdat Batuman na het lezen van Don Quichot de idee verwerpt dat romans alleen geïnspireerd moeten zijn door het echte leven, en niet ook door andere romans.

Piet de Moor