Dubravka Ugresic – Baba Jaga legde een ei

De roman Baba Jaga legde een ei van Dubravka Ugresic is een sprankelend pleidooi voor de restauratie van de heks in de vrouw.

Babajagologie, zo zou de wetenschap over de Russische en Midden-Europese heksen kunnen heten. In de Russische en Oost-Europese sprookjes woont de toverkol Baba Jaga in een draaihut op kippenpoten. Als ze niet kwaadaardig is, is ze poeslief.

In de nieuwe roman van Dubravka Ugresic kijkt ze ons aan als een Mona Lisa wier geheim ontsluierd is: haar glimlach is een slot op haar verrotte gebit. Varianten van Baba Jaga vind je overal, ook in Zuid-Afrika, waar een weerbare vrouw het condoom Rapex heeft uitgevonden om zichzelf en haar seksegenoten tegen verkrachting te beschermen: het voorbehoedmiddel is uitgerust met vissentanden die de penis bij penetratie een kopje kleiner maken. Dat wapen tegen verkrachters is een doeltreffende uitvoering van de gevreesde ‘vagina dentata’ of de getande vagina.

Geen wonder dat Baba Jaga legde een ei, het boek waarin Dubravka Ugresic al die wetenswaardigheden opsomt, een postcommunistische heksensabbat is. Er valt alleen maar goeds te zeggen over deze roman, die in al zijn situationele pittigheid en stilistische zwier toch ook niet mals voor de vrouwen is. Ugresic haalt het stereotiepe ideaal van de vrouwelijke schoonheid onderuit als een vorm van zelfcastratie.

Via een van haar vertellers betreurt de schrijfster het dat vrouwen hun feminiene macht bewust uit handen geven: ‘In de geschiedenis van de vrouw, die loopt van de lelijke Baba Jaga tot aan de mooie Moeder Gods (…) heeft de mooie Moeder Gods de absolute overwinning behaald. En zo komt het dat heel wat vrouwen er tegenwoordig uitzien als een goedkoop plastic Mariabeeld in een dorpskerk, met andere woorden… als Paris Hilton!’ Baba Jaga legde een ei is dus een sprankelend pleidooi voor de restauratie van de heks in de vrouw.

Glittervrouwen voert Dubravka Ugresic niet op, wel een trio van oude Zagrebse taarten (Beba, Kukla en Pupa), drie schikgodinnen met vakantie die helemaal niet passen in het gestileerde en kitscherige wellness-snobmilieu van het Tsjechische Grand Hotel N., een kuuroord waar ze alleen maar verblijven om bewust en onbewust te provoceren.

Pupa, een gepensioneerde gynaecologe in een rolstoel (in de Tweede Wereldoorlog was ze een partizane en daarna een gevangene op maarschalk Tito’s Joegoslavische strafkampeiland Goli Otok) heeft zelfs het lef om in het zwembad dood te gaan. De wonderdokter die de bejaarde dames probeert te verleiden met een overlevingskuur had ze kort daarvoor nog vanuit haar comateuze halfslaap toegesnauwd: ‘Waarom bedenkt u niet liever iets waarmee oude mensen er op een makkelijke manier uit kunnen stappen, in plaats van dat u ze lastigvalt met allerlei manieren en middeltjes om hun ouderdom te rekken!’

Zoals in al haar romans ontpopt Dubravka Ugresic zich in Baba Jaga legde een ei tot een volleerde schrijversheks. Ze kent alle knepen van het vak. We gaan sympathiseren met haar oude dames die niet wensen te overlijden in een rusthuis (sterfhuis) waar alles kleiner en smaller wordt: de kamer, de voetstappen en de bloedvaten.

Ugresic levert het bewijs dat bejaarde mensen pakkende en prikkelende personages kunnen zijn en dat ze zich in hun vermeende kindsheid doorgaans meer soeverein gedragen dan de snotneuzen die nog maar pas in het leven komen piepen.

Als dokter Topolanek haar een hand wil geven, veinst Pupa dat ze die niet heeft gezien: ‘Ze wist dat ze zo oud was dat niemand meer iets van haar verwachtte en dat men haar bij voorbaat alles vergaf, alsof ze een klein kind was. Daarom gaf ze zich volkomen ontspannen aan haar sluimering over, ze zei niet eens “aangenaam” en droomde weer weg.’

Piet de Moor