De favoriete boeken over Vlaanderen van Fons Van Dyck: ‘We zijn collectieve binnenvetters’

Tegenwoordig lijkt alles te draaien rond ‘identiteit’: wie zijn we, waar komen we vandaan, en waarvoor staan we? Knack ging op zoek naar boeken die de Vlaamse ziel vatten, als zoiets al bestaat, en vroeg bekende lettervreters naar hun essentiële boeken over Vlaanderen. Vandaag: Fons Van Dyck, expert marketing en communicatie.

Tom Lanoye, Sprakeloos

Over de dominante rol van de moeder. Alhoewel het patriarchaat formeel domineert, is het de moeder die de lakens uitdeelt en de bakens uitzet. Over het doorknippen van de navelstreng, en voor altijd verstrengeld blijven in de tentakels van de moeder. Over afstoten en aantrekken. Over het worstelen met een persoonlijke identiteit en de moeilijke reis om zichzelf te ontdekken. De schaduw van de moeder blijft je leven beheersen tot aan het sterfbed. Tom Lanoye verwoordt het magistraal en ongekend emotioneel. Hard tegen onzacht met momenten. Je blijft vooral het kind van je moeder. Overal langs Vlaamse wegen, en ondanks decennia van secularisering, blijft het Mariabeeld aanwezig.

Geert en Gert Jan Hofstede, Cultures and organizations: software of the mind

De identiteit van een volk is het sterkst voelbaar in zijn cultuur, zijn omgangsvormen, rituelen en symbolen. De Nederlandse sociologen Geert en Gert Jan Hofstede onderzochten kenmerken van culturen en cultuurverschillen in ruim honded landen. En als Nederlanders namen ze ook de Vlaming mee in hun onderzoek. Wat blijkt het meest kenmerkende voor de Vlaming: nergens in de wereld regeert angst zo sterk als in Vlaanderen (op Griekenland na). Dat maakt de Vlaming extreem avers voor risico, doet hem vasthouden aan zekerheden. Wat anders is, wordt als gevaarlijk en bedreigend beschouwd. Het gaat gepaard met hoge niveaus van stress en zich ongelukkig gevoelig. Een Vlaming lacht zelden.

Stephan Vanfleteren, Belgicum

Het leven is zwart en wit, met enkele tinten van grijs. Barok en surrealistisch terzelfdertijd. “La reine des fritures” is de eerste foto in dit boek van Stephan Vanfleteren. Hoe absurd kan het leven wel zijn. Hoe schoon kan lelijkheid ook zijn. Vlamingen zijn geen mooie mensen. Stijl en design is ons vreemd. Het leven is een opeenstapeling van vele koterijen. Van grimassen, diepe rimpels en veel kop in zak. Het leven is zwaar om dragen, maar in de ogen priemt een straaltje hoop. Als een houvast. Vasthouden wat we hebben opgebouwd. Bang om morgen opnieuwe een vreemde bezetter over de vloer te krijgen. En alles weer geconfisceerd te worden. Het zuur verdiende geld beter toch maar op een spaarboekje houden.

Elvis Peeters, Jacht

Over de zoektocht naar een identiteit. Over de spanning tussen het dorp waarin iemand geboren is en de uitdagingen van de grootstad. Over de verbondenheid met de natuur en het dier en de klei waarin je geboren bent en de zoektocht naar nieuwe culturen en horizonten. Over vasthouden aan een verleden en radicaal kiezen voor de toekomst. Over de dualiteit tussen traditie en moderniteit. Het is vaak een onmogelijke keuze. Over het worstelen met loslaten, achterlaten, ontdekken, en springen in het onbekende. Het lijkt wel een gevecht, een strijd. Over de hele wereld willen verbeteren en toch begraven willen worden in het dorp waar je geboren bent. Ook al bestaat dat dorp al lang niet meer.

Willem Elsschot, Kaas en Lijmen

Elsschot is zonder twijfel een van de grootste Vlaams schrijvers van de vorige eeuw. Maar ik kies Elsschot om een bijzondere reden. Om zijn stijl: kort, puntig, efficiënt. De Vlaming is geen man of vrouw van veel woorden. Als de Vlaming als spreekt, moet je goed luisteren. Er hoeft ook niet veel gezegd te worden. We zijn collectieve binnenvetters. Elsschot is ook het prototype van de zelfverklaarde hardwerkende Vlaming. Meer pragmaticus en “arrangeur” dan visionair en leider. De Vlaming die vaak gebukt gaat onder zelfgenoegzaamheid en zelfvoldaanheid. En zichzelf terzelfdertijd graag koestert in een minderwaardigheidscomplex en de rol van underdog verkiest.

KVLV, Mijn kookboek
Pascale Naessens, Mijn pure keuken

Je bent wat je eet. En dat geldt zeker ook voor de Vlaming. Een eeuw lang bepaalde het kookboek van de Boerinnenbond (KVLV) wat er “op de noen” in Vlaamse gezinnen op het bord kwam. Langzaam zet ook de Vlaming de stap in de nieuwe tijd. Wereldser maar ook terug naar de essentie, naar de “roots”. De kookboeken van Pascale Naessens zijn daarbij de nieuwe gids. Nieuwe combinaties en gezonde ingrediënten maken hun opwachting. Het accent verschuift van eten naar koken. Koken wordt ook een filosofie, het zoeken naar een nieuw evenwicht. Een authentieke belevenis met vrienden en familie. Of zo wil de marketing het ons toch graag doen geloven .

Bart Somers, Zusammen leben: Meine Rezepte gegen Kriminalität und Terror

Vlaanderen is onmiskenbaar veranderd de voorbije kwarteeuw. Nergens wordt dat beter geïllustreerd dan in de stad Mechelen. De omslag die de stad heeft gemaakt wekt ook internationaal aandacht en bewondering. Ik kies dit boek om drie redenen. Ten eerste, de 21^ste eeuw is de eeuw van de stad, als bron van verandering en inspiratie. Ten tweede, de toekomst is multicultureel, divers en inclusief. Het verleden komt niet terug.Ten derde, beleidsmakers kunnen met een positief, voluntaristisch beleid wel degelljk het verschil maken. Wars van naïeviteit en niet blind voor de spanningen die samen wonen en leven met verschillende culturen elke dag met zich mee brengt. Maar wel in de overtuiging dat we de toekomst samen moeten bouwen.

Dries Van Noten, Books

Vlaanderen is een volk van uitzonderlijke individuele talenten. Personen die erin lukken om boven het spreekwoordelijke maaiveld uit te stijgen. Redeliijk eigenzinnig, overtuigd van hun eigen talenten en potentieel. Met een grote zendingsdrang. Waarbij de wereld hun enige plafond is. Van Pater Damiaan over Dr. Paul Janssen tot ontwerper Dries Van Noten. Zij volgen geen trends, maar zijn zelf richtinggevend. Zij wekken bewondering vanwege hun visie, hun inzet, hun doorzettingsvermogen. Vaak zeer koppig, tegen de stroom in varen. Zoals zalm. Zij kiezen daarbij niet voor de gemakkelijke weg. Zij maken hun eigen weg.