Chinua Achebe – Een wereld valt uiteen

‘Een wereld valt uiteen’ van de Nigeriaanse auteur Chinua Achebe is op dit ogenblik een halve eeuw oud. Al is het niet de eerste door een zwarte Afrikaan in Afrika geschreven roman, hij geldt wel als een mijlpaal.

Een wereld valt uiteen van de Nigeriaanse auteur Chinua Achebe is op dit ogenblik een halve eeuw oud. Al is het niet de eerste door een zwarte Afrikaan in Afrika geschreven roman, hij geldt wel als een mijlpaal: vanaf dit boek was er definitief sprake van een Afrikaanse literatuur, in ieder geval van een in het Engels geschreven literatuur uit Afrika.

Nu willen mijlpalen nog weleens tegenvallen. Maar al valt er op Achebes beroemdste roman wel wat af te dingen – een wonder van genuanceerde karaktertekening is het boek niet -, hij vertelt wel een nog steeds relevant verhaal. Een wereld valt uiteen is de geschiedenis van de krijger Okonkwo uit het Ibo-dorp Umuofia.

Zijn vast geordende, traditionele tribale wereld valt uit elkaar door de komst van blanke missionarissen. Wie niet blind is, moet echter wel zien dat Okonkwo gevangen zit in naar onze smaak bedenkelijke opvattingen over eer, moed en geweld – zodat je je kunt afvragen of het nu zo heel erg zou zijn als zulke opvattingen inderdaad verdwenen.

Tweelingen gelden hier bijvoorbeeld als een gruwel ‘die gij uit uw midden zult weg-doen’, om met het even barbaarse Oude Testament te spreken. Niet in staat zich aan de veranderende wereld aan te passen, verkiest Okonkwo ten slotte de zelfgemaakte strop.

De blijvende waarde van deze roman ligt vermoedelijk in zijn secure weergave van een complexe, soms paradoxale werkelijkheid aan de hand van een vrij eenvoudig verhaal. De westerse kolonisatie bracht mensen als Okonkwo vernedering, lijden en dood.

Mensen als Okonkwo’s gevoelige zoon Nwoye, of de vrouwen, bracht ze echter óók bevrijding van de wreedheden van een cultuur waar zij dan weer het slachtoffer van waren, en uitzicht op een rijker bestaan.

Dat die grotere rijkdom van de westerse cultuur op zijn beurt dan weer verbreid kon worden via mensen die moreel zeker niet boven Okonkwo hoeven uit te steken is een van die bittere ironieën waar de geschiedenis zo goed in is. Tot superioriteitsdenken zet Een wereld valt uiteen zeker niet aan, in geen enkele richting.

Herman Jacobs